Để cá tra, ba sa đi Mỹ: Doanh nghiệp không thể ngồi chờ

Hướng dẫn thực hiện chương trình thanh tra cá da trơn do Cơ quan Thanh tra và an toàn thực phẩm (FSIS) thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ ban hành để thi hành Đạo luật Farm Bill 2008 và 2014 của Mỹ sẽ có hiệu lực từ tháng 3-2016, theo ý kiến của một số luật sư, trước mắt, doanh nghiệp Việt Nam nên liên hệ các cơ quan chức năng của Việt Nam và Mỹ để tiến hành các thủ tục cần thiết.

thanh tra cá da trơn
Việc áp dụng chương trình thanh tra cá da trơn có thể được xem như là biện pháp bảo hộ ngành công nghiệp Mỹ, thay vì là biện pháp để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng nước này. Ảnh: Lê Hoàng Vũ

Cần phải làm gì?

Theo luật sư Nguyễn Hải (Công ty Mayer Brown JSM), trong giai đoạn chuyển tiếp 18 tháng từ ngày 1-3-2016 đến ngày 30-8-2017, doanh nghiệp Việt Nam có thể tiếp tục xuất khẩu sang Mỹ với hai điều kiện:

Việt Nam cần nộp cho FSIS: (i) danh sách các cơ sở đang xuất khẩu và mong muốn tiếp tục xuất khẩu cá tra sang Mỹ và (ii) hồ sơ cho thấy Việt Nam có các quy định hiện hành về việc nuôi và chế biến cá da trơn để làm thực phẩm. Hồ sơ phù hợp này cũng cần phải cho thấy Việt Nam tuân thủ các yêu cầu của FDA bao gồm cả yêu cầu HACCP.

Như vậy, ngay lúc này, các doanh nghiệp cần phải nhanh chóng phối hợp với cơ quan chủ quản là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam cũng như Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) để chuẩn bị hồ sơ nộp cho FSIS.

Sau khi kết thúc giai đoạn chuyển tiếp, nghĩa là kể từ ngày 1-9-2017, nếu muốn tiếp tục xuất khẩu sang Mỹ, Việt Nam cần phải nộp đầy đủ hồ sơ cho thấy Việt Nam có hệ thống giám sát, thanh tra cá da trơn tương đương với hệ thống được FSIS áp dụng tại Mỹ. FSIS sau đó sẽ đánh giá tính tương đương này thông qua thẩm tra hồ sơ cũng như thẩm tra tại chỗ tại Việt Nam.

Nếu thấy rằng hệ thống Việt Nam duy trì là tương đương với hệ thống tại Mỹ, FSIS sẽ đề nghị thêm Việt Nam vào quốc gia được phép xuất khẩu cá da trơn sang nước này. Vấn đề là, kinh nghiệm từ các vụ việc tương tự, thông thường có thể mất tới năm năm để các nước bị áp dụng chương trình thanh tra có thể thỏa mãn tính tương đương do FSIS đánh giá, ông Hải cho biết.

Có thể kiện ra WTO được không?

Ông Nestor Scherbey, Chủ tịch Công ty NAS Global Trade, Ltd., đồng thời là cố vấn cao cấp cho Liên minh Thuận lợi hóa thương mại Việt Nam (VTFA), cho rằng nâng cao các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm là xu hướng thương mại thế giới ngày nay. Tuy nhiên, việc thay đổi các quy định của Mỹ (nêu trên) có gây hại đến một số hay nhiều nông dân nuôi cá da trơn tại Việt Nam. Tại Việt Nam, có những quan điểm cho rằng đây là biện pháp bảo hộ mà Mỹ dựng lên và Việt Nam nên phản kháng bằng cách nêu vấn đề này lên Tổ chức Thương mại thế giới (WTO).

Theo ông Nestor Scherbey, tùy thuộc vào việc các thủ tục thanh tra, các tiêu chuẩn và các quy định chi tiết của Mỹ được phát triển và áp dụng như thế nào, về lý thuyết Việt Nam có thể phản đối những quy định này dựa trên các thỏa thuận trong WTO về biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động thực vật (theo Hiệp định SPS), về giám định hàng hóa trước khi gửi (Preshipment Inspection), cũng như về các quy định khác có liên quan. Các thỏa thuận này nằm trong Hiệp định GATT 1994 và không bị Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) thay thế. Trên thực tế, những điều khoản quy định có liên quan, như Hiệp định các rào cản kỹ thuật trong thương mại (TBT) của WTO cũng như SPS, đều được đưa vào trong thỏa thuận TPP.

Tuy nhiên, ông Nestor Scherbey cho biết, theo kinh nghiệm của ông, rất khó có khả năng các cơ quan quản lý của Mỹ mắc lỗi khi soạn ra các quy định cụ thể (của Farm Bill), cũng như các tiêu chuẩn và thủ tục khiến bị bắt lỗi dựa trên các thỏa thuận trong WTO. Các tiêu chuẩn, quy định và việc thanh tra này cũng sẽ được áp dụng chung cho nông dân nuôi cá da trơn tại Mỹ, do đó khó có thể dựa trên các hiệp định trong WTO để chứng minh quy định mới của Mỹ phân biệt đối xử đối với các nước khác, đặc biệt khi các tiêu chuẩn của Mỹ dựa trên khoa học và phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế.

Do đó, ông khuyến nghị các đại diện của ngành sản xuất cá da trơn Việt Nam nên bắt đầu tham vấn và liên lạc với các cơ quan quản lý bang của Mỹ (chủ yếu là USDA) càng sớm càng tốt để đảm bảo rằng các quy định trên được phát triển và áp dụng cụ thể theo cách công bằng và tính đến những khác biệt giữa Việt Nam và Mỹ trong kỹ thuật nuôi và phân phối. Những nỗ lực này nhằm giúp các nhà sản xuất Việt Nam có thể đáp ứng các tiêu chuẩn khi xuất khẩu sang Mỹ, trong khi vẫn đạt được các mục tiêu về an ninh và an toàn thực phẩm.

“Tôi tin rằng cách này sẽ thực sự đem lại lợi ích to lớn cho ngành cá da trơn của Việt Nam, bởi vì như thế doanh nghiệp có thể sẽ tiếp tục xuất khẩu sang Mỹ đồng thời chuẩn bị cho việc xuất khẩu sang nhiều nước khác vốn cũng sẽ áp dụng các tiêu chuẩn cao hơn về và an toàn thực phẩm trong tương lai. Việc này cũng giúp Việt Nam và Mỹ đạt được các mục tiêu TPP. VTFA sẽ mở rộng các hoạt động để thực hiện chủ đề về an ninh và an toàn thực phẩm vào năm tới, theo đó sẽ sẵn sàng hỗ trợ các hiệp hội ngành nghề cũng như nhà sản xuất của Việt Nam về các vấn đề này”, ông Nestor Scherbey nói.

Trong khi đó, theo luật sư Nguyễn Hải, chương trình thanh tra cá da trơn được xây dựng trên quy định của Farm Bill 2008 hoàn toàn có thể được xem là biện pháp vệ sinh dịch tễ theo quy định của Hiệp định về biện pháp vệ sinh dịch tễ (Hiệp định SPS) của WTO. Đáng chú ý là trong một án lệ có tính chất tương tự trước đây khi Trung Quốc kiện Mỹ về một số biện pháp hạn chế nhập khẩu gia cầm, Mỹ khi ấy lập luận rằng các biện pháp của mình liên quan đến việc đánh giá tính tương đương (equivalency), do đó không phải là đối tượng điều chỉnh của Hiệp định SPS. Lập luận này của Mỹ đã bị Ban hội thẩm WTO bác bỏ.

Nếu được xem là biện pháp SPS, Mỹ sẽ cần phải đáp ứng các điều kiện theo quy định của Hiệp định SPS để có thể áp dụng chương trình thanh tra cá da trơn. Đáng chú ý đó là điều kiện yêu cầu Mỹ phải chứng minh được rằng việc áp dụng chương trình này là cần thiết để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng dựa trên chứng cứ khoa học đầy đủ. Tuy vậy, vào thời điểm năm 2008, khi Đạo luật Farm Bill 2008 được thông qua, không có một nghiên cứu khoa học hay đánh giá rủi ro nào cho thấy cá da trơn có nguy cơ tiềm ẩn ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Đến năm 2010, hai năm sau khi Đạo luật Farm Bill được thông qua, FSIS mới thực hiện báo cáo đánh giá rủi ro nhằm rộng đường để thi hành Đạo luật Farm Bill. Tuy nhiên, việc làm này của FSIS có thể được xem là gượng ép làm việc đã rồi. Như vậy, tính khách quan của các đánh giá trong báo cáo năm 2010 hoàn toàn có thể bị nghi ngờ, ông Hải cho biết.

Ngoài ra, Mỹ cũng phải chứng minh mối quan hệ căn nguyên giữa biện pháp SPS áp dụng và chứng cứ khoa học. Nghĩa là việc đưa vào biện pháp này phải xuất phát từ quan ngại về ảnh hưởng của cá tra tới sức khỏe người tiêu dùng và từ đó tiến hành các nghiên cứu khoa học để làm sáng tỏ vấn đề và làm cơ sở để áp dụng SPS. Tuy nhiên, các nỗ lực không mệt mỏi của ngành công nghiệp cá da trơn Mỹ trong việc ngăn chặn hoàn toàn nhập khẩu cá tra từ Việt Nam, bắt đầu bằng quy định về nhãn hiệu năm 2002 (quy định chỉ có cá da trơn nuôi tại Mỹ mới được sử dụng tên catfish) và sau đó là việc áp thuế chống bán phá giá, hoàn toàn làm xói mòn mối quan hệ căn nguyên này và việc áp dụng chương trình thanh tra cá da trơn có thể được xem như là biện pháp bảo hộ ngành công nghiệp Mỹ, thay vì là biện pháp để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng nước này.

Với những nhận định sơ bộ như vậy, Việt Nam có những lợi thế đáng kể khi đưa vụ việc này ra giải quyết tại WTO, ông Hải nói.

Nguồn gốc và tác động của quy định mới

Vào năm 2008, Mỹ thông qua việc sửa đổi Đạo luật liên bang về thanh tra sản phẩm thịt. Theo đó, đưa cá da trơn vào đối tượng áp dụng thanh tra và chuyển thẩm quyền phụ trách các vấn đề an toàn thực phẩm đối với cá da trơn từ Cơ quan Phụ trách thực phẩm và dược phẩm (FDA) sang Cơ quan Thanh tra và an toàn thực phẩm (FSIS) thuộc Bộ Nông nghiệp Mỹ. Sửa đổi này thường được gọi là Đạo luật Farm Bill 2008.

Đến năm 2014, Mỹ một lần nữa sửa luật để định nghĩa cá da trơn bao gồm cả cá tra và ba sa được nuôi tại Việt Nam. Sửa đổi năm 2014 thường được gọi là Đạo luật Farm Bill 2014. Các sửa đổi theo các đạo luật Farm Bill 2008 và 2014 chắc chắn có những tác động đáng quan ngại đối với ngành cá tra Việt Nam.
Bởi lẽ, các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cá tra Việt Nam trước giờ đã và đang tuân theo các quy định liên quan của FDA, chẳng hạn như quy trình HACCP. Việc chuyển đổi sang quy định mới chắc chắn sẽ cần nhiều thời gian.

Ngoài ra, chương trình giám sát an toàn thực phẩm của Bộ Nông nghiệp Mỹ được cho là khắt khe hơn nhiều so với chương trình giám sát của FDA. Chương trình do FSIS thực hiện chỉ áp dụng cho các loại thực phẩm được cho là có nguy cơ cao đối với sức khỏe người tiêu dùng. Cá da trơn đến thời điểm hiện tại là dòng sản phẩm thủy sản duy nhất bị áp dụng chương trình giám sát của FSIS. Trong khi chương trình của FDA chỉ áp dụng cho cơ sở chế biến, thì chương trình do FSIS thực hiện sẽ áp dụng từ công đoạn nuôi trồng và vận chuyển từ vùng nuôi đến nhà máy chế biến. (Luật sư Nguyễn Hải, Công ty Mayer Brown JSM)

TBKTSG Online, 18/12/2015
Đăng ngày 18/12/2015
Thu Nguyệt
Kinh tế

Xuất khẩu cá tra xuống mức thấp nhất năm

Dù vẫn tăng 31% so với cùng kỳ, nhưng kết quả 179 triệu USD kim ngạch xuất khẩu (XK) cá tra trong tháng 10 là mức thấp nhất kể từ đầu năm 2022 tới nay. Mức tăng trưởng XK so cùng kỳ năm trước cũng thấp nhất trong các tháng. Luỹ kế tới hết tháng 10 XK cá tra Việt Nam đạt 2,1 tỷ USD, tăng 75% so với cùng kỳ năm ngoái.

Cá tra
• 12:03 21/11/2022

Tháng 8/2022, xuất khẩu cá tra hồi phục trở lại

Xuất khẩu cá tra 8 tháng đầu năm nay đã chạm mốc 1,8 tỷ USD – một con số lạc quan cho các doanh nghiệp ngành hàng này. Xuất khẩu cá tra trong 3 tháng gần đây đã tụt dần khỏi mức đỉnh 310 triệu USD hồi tháng 4, nhưng đã có xu hướng hồi phục trở lại từ tháng 8.

Cá tra
• 10:29 26/09/2022

Nâng cao thị phần xuất khẩu cá tra Việt Nam trên toàn thế giới

Tổng sản lượng xuất khẩu cá tra trong tháng 8-2022 vẫn giữ được mức tăng trưởng ổn định, tăng 114% so với cùng kỳ năm ngoái và tăng nhẹ so với tháng 7-2022, góp phần đưa kim ngạch xuất khẩu cá tra trong 8 tháng đầu năm nay đạt gần 1,8 tỉ USD, tăng 81% so với cùng kỳ năm ngoái.

Cá tra
• 10:54 14/09/2022

Lưu giữ cá tra bố mẹ phục vụ cộng đồng

Ngành hàng cá tra Việt Nam hơn 20 năm qua đã chứng kiến biết bao thăng trầm. Nhiều người giàu lên nhờ con cá, nhưng cũng không ít người phá sản vì chúng. Sự khốc liệt của ngành hàng này là vậy.

Cá tra
• 15:21 13/09/2022

Hợp tác gia công xuất khẩu thủy sản thế mạnh xuất khẩu thủy sản của Việt Nam

Việt Nam có thế mạnh về chế biến thuỷ hải sản, do đó các doanh nghiệp thuỷ sản Nhật Bản mong muốn tăng cường hợp tác, đặt hàng gia công sản phẩm xuất khẩu đi các thị trường khác.

Tôm thẻ
• 12:50 21/03/2024

Hội nghị thượng đỉnh đổi mới thực phẩm xanh trở lại London

Hội nghị Thượng đỉnh Đổi mới Thực phẩm Xanh (Blue Food Innovation Summit) quy tụ ngành nuôi trồng thủy sản để khám phá những cơ hội và thách thức trong việc mở rộng quy mô sản xuất thực phẩm xanh đồng thời bảo vệ và khôi phục hệ sinh thái đại dương.

Hải sản
• 10:32 13/03/2024

Bệnh Tilv và vấn đề Brazil không nhập khẩu cá rô phi Việt Nam

Theo thông báo của Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường- NAFIQPM (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) kể từ ngày 14/2 Brazil tạm dừng nhập khẩu cá rô phi Việt Nam cho đến khi có kết luận rà soát bệnh do virus TiLV gây bệnh trên cá rô phi, vì đất nước này lo ngại việc nhập khuẩn làm lây lan dịch bệnh.

Cá rô phi
• 11:05 01/03/2024

Bình Định thực hiện nhiều mô hình nuôi trồng thủy sản đạt hiệu quả

Trong năm 2023 Trung tâm Khuyến nông tập trung triển khai các mô hình nuôi trồng thủy sản theo hướng đa dạng hóa các đối tượng nuôi, ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất để nâng cao giá trị sản phẩm, gắn với liên kết tiêu thụ theo chuỗi giá trị đã góp phần hạn chế rủi ro bệnh dịch, cải thiện môi trường sinh thái vùng nuôi, tạo ra các sản phẩm an toàn sinh học, nâng cao giá trị kinh tế, đem lại thu nhập ổn định và bền vững cho người nuôi.

Các mô hình nuôi trồng thủy sản
• 09:59 29/02/2024

Các loài cá lóc nuôi cảnh thú vị cho người chơi cá cảnh

Trong những năm gần đây, việc nuôi cá lóc cảnh tại Việt Nam đã trở nên phổ biến hơn. Đây là loại cá săn mồi có nhiều màu sắc đẹp, mà trước đây chỉ được một số ít người chơi quan tâm.

Cá lóc cảnh
• 15:17 29/03/2024

Những điều cần biết về bệnh đốm trắng và biện pháp phòng bệnh hiệu quả

Bệnh đốm trắng trên tôm do virus gây ra là một trong những bệnh vô cùng nguy hiểm, tỷ lệ chết của tôm lên tới 90 – 100% chỉ sau từ 3 – 10 ngày nhiễm bệnh, xuất hiện chủ yếu khi nhiệt độ xuống thấp dưới 320C.

Bệnh đốm trắng trên tôm
• 15:17 29/03/2024

Công tác chuẩn bị để khởi đầu vụ nuôi mới thành công

Khi bắt đầu nuôi tôm hoặc sau mỗi kỳ thu hoạch, mọi người thường quan tâm đến việc chuẩn bị những gì để khởi đầu vụ nuôi mới thành công hơn và đạt được thuận lợi. Để bảo đảm rằng quá trình chuẩn bị ao nuôi tôm mới ít gặp rủi ro, tôm phát triển đều, cũng như để làm cho các vụ nuôi sau này trở nên dễ dàng hơn. Bài viết dưới đây sẽ trình bày những điểm cần lưu ý khi tiến hành chuẩn bị khởi đầu vụ nuôi mới cho bà con.

Tôm thẻ chân trắng
• 15:17 29/03/2024

Chuyển dịch xanh: Yêu cầu và cơ hội tăng cao với thủy sản

Ngày 28/3/2024, VCCI Cần Thơ tổ chức hội thảo “Chuyển dịch xanh: Thách thức, cơ hội cho doanh nghiệp ĐBSCL và giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp” trao đổi về những yêu cầu và cơ hội cho doanh nghiệp xuất khẩu trong bối cảnh giảm phát thải khí nhà kính.

Thủy sản
• 15:17 29/03/2024

Chất kích thích hệ miễn dịch ở tôm

Nhắc đến tôm, có lẽ bạn chưa biết chúng là một loài động vật không có cơ quan miễn dịch. Vì vậy, việc sử dụng chất kích thích miễn dịch là biện pháp hiệu quả giúp tăng cường đề kháng cho tôm, công cụ quan trọng trong quá trình kiểm soát bệnh tôm nuôi.

Tôm thẻ chân trắng
• 15:17 29/03/2024