Bệnh gan thận mủ trên cá tra

Edwardsiella ictaluri

Nguyên nhân

Bệnh mủ gan (bệnh đốm trắng trên gan, thận) trên cá tra, cá basa do nhóm vi khuẩn Edwardsiella ictaluri gây ra (Crumlish và ctv, 2002). Vi khuẩn E. ictaluri thuộc họ Enterbacteriaceae là vi khuẩn gram âm, hình que, kích thước 1 x 2- 3μm, không sinh bào tử, là vi khuẩn yếm khí tùy tiện, phản ứng catalase dương tính, oxidase âm tính, không oxy hoá, lên men trong môi trường glucose. Có 1 - 3 Plasmid liên kết với E. Ictaluri (Speyerer và Boyle, 1987; Newton và ctv,1988) .

Những plasmid có thể đóng vai trò quan trọng trong việc đề kháng với kháng sinh. E. ictaluri là một trong những loài khó tính nhất của chủng Edwarsiella. Tăng trưởng chậm trên môi trường nuôi cấy, cần từ 36-48 giờ ở 28 - 30^oC để phát triển mọc thành khuẩn lạc nhỏ trên thạch BHI (Brain heart infusion Agar) và vi khuẩn tăng trưởng chậm hoặc không tăng trưởng khi ủ ở 37^oC (Valerie và ctv, 1994).

Vi khuẩn có thể phân lập từ mẫu cá bệnh (gan, thận, tỳ tạng) trên môi trường TSA (Trytone Soya Agar) hoặc EMB (Eosine Methylene blue lactase Agar) sau 48 giờ ở 28^oC tạo thành khuẩn lạc này trắng đục.

Triệu chứng

* Mức độ nhẹ: Bên ngoài thân cá bình thường không biểu hiện xuất huyết, mắt hơi lồi nhưng khi mổ ra thì gan, thận, tỳ tạng có nhiều đốm trắng (như đốm mủ). Đó là biểu hiện bệnh lý đặc trưng nhất của bệnh mủ gan.

* Mức độ nặng: Cá bệnh bỏ ăn, bơi lờ đờ trên mặt nước, cá thường nhào lộn và xoay tròn. Khi bệnh nặng cá không phản ứng với tiếng động. Một số cá xuất huyết tất cả các vi hoặc xuất huyết toàn thân. Có khi cá xuất huyết trầm trọng, khi nhấc lên khỏi mặt nước máu sẽ chảy ra từ da và mang cá.

Một số cá bệnh còn biểu hiện màu sắc nhợt nhạt, có nhiều bệch lớn, nhỏ trên da. Số lượng cá chết hằng ngày khá cao và tỷ lệ tăng dần.

Phân bố

Bệnh thường xảy ra nhiều vào mùa mưa lũ kéo dài đến mùa khô. Thời điểm phát triển bệnh và mức độ thiệt hại khác nhau theo từng năm.

E.ictaluri có thể nhiễm cho cá bằng hai đường khác nhau. Vi khuẩn trong nước có thể, qua đường mũi của cá xâm nhập vào cơ quan khứu giác và di chuyển vào dây thần kinh khứu giác, sau đó vào não (Miyazaki và Plumb 1985; Shotts và ctv,1986). Bệnh lan rộng từ màng não đến sọ và da. E. ictaluri cũng có thể xâm nhiễm qua đường tiêu hoá qua niêm mạc ruột vào máu gây nhiễm trùng máu (Shotts và ctv,1986). Bằng đường này thì vi khuẩn vào mao mạch trong biểu bì gây hoại tử và mất sắc tố của da. Cá da trơn còn nhiễm E.ictaluri qua đường miệng gây nhiễm khuẩn ruột. Bệnh tiến triển gây viêm ruột, viêm gan và viêm cầu thận trong vòng 2 tuần sau khi nhiễm bệnh ( Shotts và ctv, 1986).

Tóm lại, vi khuẩn E. ictaluri có thể xâm nhập vào cơ thể cá từ môi trường nước qua da, qua mang cá và qua miệng bằng đường thức ăn gây bệnh mủ gan cho cá.

Phòng trị

1. Phòng bệnh:

Nên cho cá ăn thức ăn nấu chín hoặc thức ăn viên để phòng bệnh xâm nhập qua đường thức ăn.

Để chủ động phòng bệnh, ngăn chặn mầm bệnh xâm nhập và lây lan vào hệ thống nuôi cá tra trong vùng, các hộ nuôi cá cần có ao lắng lọc, sát trùng nước trước khi bơm nước vào ao nuôi. Định kỳ 10 - 15 ngày xử lý nước ao nuôi để diệt vi khuẩn, virus gây bệnh trong ao bằng cách dùng vôi nông nghiệp CaCO3 liều lượng 2 - 3kg/100m2 tạt quanh ao kết hợp các loại thuốc sát trùng nước ao nuôi hiệu quả cao như BKC, Vime-Protex, Vimekon.

Đối với những ao nuôi cá tra, basa lượng vật chất hữu cơ lơ lửng tồn tại trong ao rất cao, điều đó ảnh hưởng rất lớn đến tác dụng diệt khuẩn của các loại thuốc sát trùng như Chlorin, thuốc tím, H2O2 . Vì vậy nên dùng Vimekon để xử lý nước vì nó có ưu điểm là hiệu quả diệt khuẩn cao, không bị ảnh hưởng bởi môi trường có nhiều chất hữu cơ .

2. Trị bệnh

Đặc trị gan thận mủ ở cá Theo các nghiên cứu gần đây vi khuẩn E. ictaluri gây bệnh mủ gan cá tra, basa, cá trê rất nhạy với Florphenicol. Đây là loại kháng sinh mới được phép sử dụng để điều trị bệnh cá của nhiều quốc gia trên thế giới kể cá Hoa Kỳ, thị trường xuất khẩu cá tra, basa lớn nhất của Việt Nam.

Florfenicol có hoạt tính chống lại sự phát triển của vi khuẩn bằng cách kết dính với tiểu đơn vị 50S của ribosom, ngăn chặn cầu nối peptid giữa các acid amin vì vậy ức chế sự tổng hợp protein làm cho vi khuẩn này không còn khả năng phát triển và tồn tại.

Đầu năm 2006, Khoa Thủy sản Trường Đại học Cần Thơ công bố kết quả nghiên cứu tìm kiếm các loại thuốc kháng sinh thay thế các loại thuốc cấm, đã công nhận Florfenicol là kháng sinh đặc trị bệnh này. Sử dụng thuốc từ 7 - 10 ngày sẽ cho hiệu quả tốt, cá sẽ hồi phục nhanh khi người nuôi thực hiện tốt khâu vệ sinh diệt mầm bệnh trong khu vực nuôi và trong môi trường nước.

Florfenicol có độ tồn dư thấp trong mô cơ. Dùng thuốc liều 10mg/kg thể trọng liên tục 12 ngày, khi ngưng sử dụng 7 ngày mức tồn dư trong cơ cá tra còn 0,222 - 0,109 ppm (mức cho phép của Việt Nam và Mỹ là 1ppm) (Schering Plough Animal Health Comporation, 2005)

Hiện nay, sản phẩm Vime - fenfish với hoạt chất chính Florfenicol và các chất dẫn xuất đặc biệt là sản phẩm đang được dùng để điều trị bệnh mủ gan mang lại hiệu quả rất cao ở khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long. Liệu trình điều trị như sau:

- Cách 1:
* Sáng: Vime - Glucan 1kg / 10 - 13 tấn cá.
* Chiều: Vime - fenfish 2000 1lít/ 15-20 tấn cá + Trimesul 1kg/4 tấn cá.

- Cách 2:
* Sáng: Vime - Glucan 1kg / 10 - 13 tấn cá.
* Chiều: Vimenro 200 1lít/ 20 tấn cá + Trimesul 1kg/ 4 tấn cá.

- Cách 3:
* Sáng: Glusome 115 1kg/ 10 - 13 tấn cá.
* Chiều: Vime - fenfish 2000 1 lít/ 15-20 tấn cá + Vime - Cicep 1kg/ 5 tấn cá.

- Cách 4:
* Sáng: Glusome 115 1kg/ 10 - 13 tấn cá.
* Chiều: Vime - fenfish 2000 1 lít/ 15-20 tấn cá + Doxery 1kg/ 5 tấn cá.

Chú ý:
- Thuốc sử dụng được tính theo trọng lượng cá thực tế.
- Cho cá ăn liên tục 7 - 10 ngày nhằm tránh tái nhiễm kết hợp xử lý nước:
+ Đối với cá con (<100g): dùng Vimekon 1kg/ 2.000m3 .
+ Đối với cá lớn: dùng Fresh Water 1kg/ 1.500-2.000m3 hoặc Protectol 1lít/ 1.500 - 2.000m3 .
- Khi trộn thuốc với thức ăn phải để khô ráo và nên áo bằng Vime - Lecithin nhằm tăng khả năng dung nạp của thuốc

Tuy nhiên, hiện nay khi hầu hết các loại kháng sinh đang được sử dụng điều trị bệnh gan thận mủ và xuất huyết trên cá tra và basa đã bị vi khuẩn đề kháng, hiệu quả điều trị không cao. Biện pháp tăng liều dùng và kéo dài thời gian điều trị dẫn đến tăng chi phí điều trị và gây tồn dư ảnh hưởng đến chất lượng thịt.

Sản phẩm "Forfish" được nghiên cứu và thử nghiệm nghiêm ngặt và liên tục trong vòng 3 năm với tiêu chí chuyên biệt đáp ứng cho xuất khẩu để tạo ra một sản phẩm mới, hiệu quả điều trị cao, dứt bệnh nhanh và đảm bảo bệnh không tái nhiễm đem lại lợi nhuận cao cho các nhà nuôi cá thâm canh quy mô lớn. Forfish được xem như là Giải pháp mới - Hiệu quả tuyệt vời đặc trị bệnh gan thận mủ, xuất huyết trên cá