Quá trình di cư của cá hồi
Không biết từ bao giờ, khi nói biệt danh “ vua của các loài cá” người ta lại nghĩ ngay đến cá hồi. Phải chăng là do nó đã hoàn thành được sứ mệnh cao cả mà tạo hóa đặt ra. Nó phải thực hiện một chuyến du hành ngoạn mục duy nhất trong đời. Dù biết rằng, đi là đồng nghĩa với cái chết nhưng nó vẫn muốn đạt được đích đến cuối cùng của chuyến đi, muốn được duy trì nòi giống.
Dựa vào các di tích hóa thạch, người ta phân tích được cá hồi đã xuất hiện trên trái đất cách đây khoảng 6 triệu năm. Tổ tiên của nó là loài cá nước ngọt, ăn rong rêu và dài đến 3m. Trải qua nhiều thời đại, cá hồi trở nên nhỏ con hơn và là loài ăn thịt.
Chúng sinh ra ở nước ngọt, sau một thời gian, di cư ra biển sống, cho đến khi thành thục thì quay trở về quê hương để sinh sản, và chết luôn ngay trên dòng sông đã sinh ra nó. Tập tính di cư này có cách đây hơn 2 triệu năm. Qua các giai đoạn băng tan, nước biển được pha loãng dọc theo bờ biển Thái Bình Dương. Tiếp theo đó, khoảng giữa hai thời đại Băng Thạch, lượng muối lại tăng lên, chỉ những giống cá nào thích nghi được với tỉ lượng muối mặn chứa trong nước mới sống sót mà thôi.
Sau bao nhiêu thế hệ theo thuyết Chọn Lựa Tự Nhiên của Darwin, cá hồi đã tự biến thể và biến dạng để thích nghi với sự di cư từ nước ngọt sang nước mặn. Với sự dồi dào về thực phẩm thiên nhiên sẵn có trong nước biển, các loại cá hồi đã hoàn tất cuộc hải hành, tăng trưởng rất nhanh và chế ngự các giống cá khác.
Có tận mắt nhìn từng đàn cá hồi vùng vẫy, tung hoành, lội ngược dòng thác, chúng ta mới thấy được sức mạnh kì lạ của loài cá này. Cá hồi là loài cá có tập tính lạ lùng, gần như huyền bí, và là loài cá có thân hình thuôn dài, màu ánh bạc và hình dáng di chuyển khá đẹp mắt.
Cá hồi Đại Tây Dương sống vài năm đầu tiên trong các dòng suối nhỏ và sông, ăn những côn trùng sống trong nước và những sinh vật sống trôi nổi khác do dòng nước mang lại. Sau khi đạt kích thước khoảng 10cm, cá bắt đầu di chuyển ra đại dương. Khi đã ở đại dương, cá hồi tận dụng tận dụng nguồn thức ăn dồi dào và phát triển nhanh chóng, đồng thời phải né tránh nhiều loài sinh vật săn mồi như hải cẩu, các loài cá lớn hơn để sống sót. Khi đã trải qua 1 đến 2 năm ở biển, cá hồi bắt đầu hành trình trở về.
Về đến quê hương, việc đầu tiên nó cần làm là tìm địa điểm thích hợp để xây tổ. Khi vào nước ngọt, nó không ăn nữa, và hình dáng cũng thay đổi. Răng hàm của cá đực phát triển lớn ra, hàm trên có hình cái móc trông rất dữ dằn, da dầy hơn, vạm vỡ hơn. Màu sắc cũng thay đổi, cả 2 giống đực và cái chuyển sang màu đỏ ửng, xanh lục hay màu đậm hơn. Cá cái tìm được chỗ tốt, nó sẽ nằm nghiêng mình, dùng đuôi vẫy để quạt đá cuội, đá sỏi dạt qua một bên, công việc xây tổ thường mất cả ngày. Lúc này, con đực luôn ở bên cạnh con cái để đánh đuổi cá khác lấn chiếm. Sau khi cá cái đẻ trứng vào tổ, cá đực sẽ xuất tinh có màu trắng sữa để thụ tinh với trứng. Cá cái đợi trứng thụ tinh xong chìm xuống mới quạt đá sỏi để lấp trứng lại. Sau khi thực hiện xong nghĩa vụ cao cả, cá cái và cá đực cùng chết bên nhau. Nó thả mình theo dòng nước trôi xuôi. Dòng nước đó cũng là nơi nó gửi tấm thân tàn tạ.
Trứng cá còn phải đối đầu với nhiều nguy hiểm như có thể bị cá cái khác đến sau đào lên và đẻ vào đó, hoặc dòng nước quá nóng hay bị cạn, hay trở thành thực phẩm cho các loài cá khác, thiếu dưỡng khí do nước bị ô nhiễm…. Sáu mươi ngày sau khi ra khỏi lòng mẹ, trứng cá hồi mới nở. Cá con vừa nở sống trong sỏi nhờ năng lượng dự trữ có trong noãn hoàn. Cá hồi con sẽ ở lại vùng nước ngọt trong vài tháng, có khi đến một năm, rồi lại theo dòng sông và đổ vào biển cả. Cái vòng sinh tử cứ như thế quay đều, từ thế hệ này sang thế hệ khác, không bao giờ thay đổi.
Khi lội đến cửa biển, nơi nước ngọt và mặn trộn lẫn thành nước lợ. Chúng phải trải qua nhiều sự thay đổi để chuẩn bị đời sống trong nước mặn. Đầu tiên 2 mang trở thành đỏ đậm, màu sắc trên lưng cũng trở nên đậm hơn, 2 bên và dưới bụng đổi thành màu bạc. Các sọc rằn màu đen xuất hiện giúp thêm việc ngụy trang. Nếu nhìn từ trên xuống, màu sậm trên lưng sẽ hòa hợp cùng màu tối của biển sâu.
Có nhiều ý kiến cho rằng, cá hồi lợi dụng mặt trời hoặc từ trường để định hướng đến bờ biển có con sông nơi chúng được sinh ra, sau đó chúng sẽ dùng khướu giác để tìm về con sông hoặc nhánh sông đó. Một số ý kiến khác lại cho rằng cá hồi có giác quan về đường hướng đặc biệt nhờ chúng biết xem hướng các vì sao. Tuy nhiên, đó còn là những bí ẩn chưa có lời giải cho các nhà khoa học trong suốt bao năm qua.