“Thực vật muối” cho vùng nước mặn

Nhóm thực vật chịu mặn Halophytes

Hơn 97% nước trên Trái đất là nước mặn, muối giết chết hầu hết các loại thực vật. Trên thực tế, trong số 400.000 loài thực vật có hoa trên khắp thế giới, có 2.600 loài sống trong môi trường nước biển, chúng là Halophytes, có nghĩa là "thực vật muối", là nhóm thực vật chịu mặn, chúng sinh sống và phát triển được trong môi trường đất nước nhiễm mặn, Halophytes đóng một vai trò quan trọng trong việc bảo vệ các hệ sinh thái do khả năng khắc phục ô nhiễm của chúng.

Thực vật Halophytes đã phát triển và có nhiều cơ chế khác nhau để sống trong môi trường mặn, các cơ chế này bao gồm sản xuất các chất hòa tan tương thích để tăng áp suất thẩm thấu trong tế bào chất, tích tụ Na+ trong không bào và loại trừ Na+ khỏi tế bào và nó trở thành một ứng cử viên rất có tiềm năng cho các khu vực bị ảnh hưởng bởi quá trình mặn hóa.

Halophytes thường sống ở các vùng khô cằn hoặc ngập mặn. Ảnh: Борис Снег

Chúng phân bố chủ yếu ở các vùng đất khô cằn, bán khô hạn và các vùng đất ngập nước có độ mặn cao dọc theo các bờ biển nhiệt đới và cận nhiệt đới. Halophytes được tìm thấy trong vô số hệ sinh thái, bao gồm các vùng ven biển, vùng đất được tưới tiêu kém thoát nước ở vùng nhiệt đới, vùng bán sa mạc nhiễm mặn và đầm lầy ngập mặn. Halophytes có các gen và protein đáp ứng với muối để chống lại các tác động bất lợi của độ mặn, trong khi đối với loài cây khác thì không thể chịu được độ mặn cao.

Ứng dụng cải tạo đất của nhóm cây Halophytes

Ứng dụng nhóm cây Halophytes trong cải tạo đất nông nghiệp bị ảnh hưởng mặn như là một công nghệ xanh, tiết kiệm chi phí, không cần dung hóa chất và phù hợp với môi trường sinh thái và được gọi là công nghệ xử lý bằng thực vật (Phytoremediation).

 
Năn tượng (Scirpus littoralis) mọc tự nhiên trong vuông ao nuôi tôm

Cây năn tượng có tên khoa học là Scirpus littoralis thuộc nhóm Halophytes có tiềm năng rất lớn cho xử lý đất nhiễm mặn bằng thực vật giảm độ mặn bão hòa (ECe) của đất, giảm phần trăm Na bảo hòa , giảm tỉ lệ Na đối với các cation trao đổi giúp cân bằng các cation Ca, Mg, K. Khả năng cải thiện đất mặn rất tốt của Scirpus littoralis qua hệ số tích lũy sinh học BF và chuyển vị TF trên đất nhiễm mặn đều có giá trị lớn hơn 1.

Các loài cây chịu mặn có tiềm năng kinh tế

Không chỉ có có tác dụng xử lý đất nhiễm mặn, nhóm cây chịu mặn còn có tiềm năng phát triển về kinh tế nhờ vào giá trị dinh dưỡng của chúng.

Loài Salicornia

Loài Salicornia (măng tây biển, cây siêu thực phẩm) là một loại cây mọc tự nhiên trong môi trường có độ mặn cao ở Úc và một số nước Châu âu, từ quan điểm dinh dưỡng, nó là một nguồn tự nhiên giàu vitamin như A và C, axit béo thiết yếu và khoáng chất như iốt, natri, magiê, canxi và sắt. Salicornia có thể được sử dụng để nấu ăn hoặc gia vị sống, tươi hoặc khử nước, như một chất thay thế tự nhiên cho muối.

 
Măng tây biển (Salicornia).

Ngoài hương vị, salicornia còn có những lợi ích to lớn đối với sức khỏe của chúng ta, chẳng hạn như:

- Chất chống oxy hóa;

- Lợi tiểu;

- Chống khối u;

- Thay thế chất điện giải;

- Chống lại các vấn đề về huyết áp cao.

- Bằng cách thay thế salicornia cho muối, thể giảm đáng kể lượng tiêu thụ natri.

Loài Suaeda maritima

Loài Suaeda maritima (phi điệp biển, rau nhót) là một loài thực vật đầm lầy muối. Người dân địa phương ở Samut Songkram, Thái Lan sử dụng nó để chế biến các món ăn khác nhau như salad truyền thống, cà ri với cua, hoặc nướng với tương ớt.

Suaeda maritima cũng có giá trị cao ở nhiều mặt như:

 - Suaeda maritime chứa chất chống oxy hóa, có hàm lượng vitamin A, E

 - Loài Suaeda monoica được báo cáo có các hoạt chất khác nhau như kháng vi-rút, chữa lành vết thương ( Rajathi et al., 2014 ),

 - Công nghệ xử lý phytoremediation ( Joshi et al., 2020 ),

 - Các hoạt động kháng khuẩn ( Muthazhagan et al., 2014 ).

 - Là một halophyte, nó cũng đã được sử dụng trong việc cải tạo đất nông nghiệp bị ảnh hưởng bởi muối do khả năng hấp thụ natri clorua (Ayyappan et al., 2013 ).

Loài Suaeda monoica

Suaeda monoica

Một nghiên cứu trước đây về Suaeda monoica ở Ả Rập Xê Út báo cáo rằng loài cây này được sử dụng để điều trị nhiều bệnh khác như thấp khớp, tê liệt, hen suyễn và rắn cắn (Al-Said et al., 2017).

Hiện trạng trồng cây chịu mặn ở Việt Nam

Theo báo Diễn đàn doanh nghiệp tại tỉnh Nghệ An, anh Trần Văn Quân đã thuần hoá thành công loài Halophytes có tên khoa học là Suaeda maritima, đem lại thu nhập 1 tỷ đồng/năm.
Tại tỉnh Kiên Giang, với bờ biển dài trên 200km, có nhiều hải đảo và nhiều vùng đất bị ảnh hưởng bởi muối có khả năng phát triển các loài cây thuộc nhóm Halophytes này, để ổn định sinh kế của người dân sống ven biển. Vừa qua, Công ty Cổ phần Sim rừng Phú Quốc đã làm việc với Sở Nông nghiệp và PTNT, Huyện ủy và UBND huyện An Biên thí điểm trồng cây rau nhót (Suaeda maritima) để đánh giá khả năng sinh trưởng phát triển, năng suất, đặt tính dược liệu, tiến tới đầu tư phát triển dự án trồng cây rau nhót biển để giúp người dân phát triển kinh tế trên vùng đất nông nghiệp bị ảnh hưởng muối.