Triển vọng ngăn ngừa xâm nhập mặn
Một phát hiện mới có thể giúp chống lại sự xâm nhập mặn ở các cửa sông, bao gồm cả ở Đồng bằng sông Cửu Long, nơi ngày càng thường xuyên khiến hàng nghìn hộ dân khai thác nuôi trồng thủy sản gặp nhiều rủi ro, thất thoát trong sản lượng nuôi.
Tình hình xâm nhập mặn ở ĐBSCL
Trong những năm gần đây, hiện tượng xâm nhập mặn có diễn biến vô cùng phức tạp. Đặc biệt, tại các tỉnh Miền Tây khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Do vị trí địa lý nơi đây giáp với biển Đông và có độ cao thấp so với mực nước biển.
Tại đây, có các con sông bắt đầu từ thượng lưu sông Mê Kông, dẫn nước trực tiếp ra biển theo 9 nhánh. Vào mùa khô, nước sông bắt đầu cạn dần do không có mưa. Mức độ nhiễm mặn trong thời kỳ mùa khô tại nơi đây càng có xu hướng gia tăng qua từng năm.
Hiện tượng thiên tai này tác động tiêu cực đến đời sống sinh hoạt và nền kinh tế của con người. Đồng thời, khiến các công tác quản lý, trồng trọt, an sinh xã hội của địa phương vướng phải vô vàn khó khăn.
Xâm nhập mặn là một vấn đề đáng lo ngại. Khi nước mặn xâm nhập sâu hơn vào các cửa sông với mực nước biển dâng cao và các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt hơn, nguồn nước ngọt quý giá từ thượng nguồn của các cửa sông sẽ bị mất đi, gây hạn chế nước trong sinh hoạt, cây trồng bị khô héo và mất đa dạng sinh học.
Tình trạng thiếu nước đang diễn ra ở nhiều quốc gia do hạn hán kỷ lục là hồi chuông cảnh tỉnh mọi người cần có những hành động khẩn cấp để bảo vệ nguồn nước ngọt.
Xâm nhập mặn là gì?
Xâm nhập mặn hay còn gọi là đất bị nhiễm mặn. Với hàm lượng nồng độ muối vượt mức cho phép do nước biển xâm nhập trực tiếp vào đất liền.
Nước biển mang theo lượng muối hòa tan và bị kết cấu của đất giữ lại, tích tụ và gây mặn. Dựa vào hàm lượng NaCl trong muối biến, người ta có thể phân loại mức độ xâm nhập mặn theo các mức độ khác nhau.
Thông thường, khi nước biển xâm nhập vào đất liền. Lượng nước ngọt từ những con sông từ thượng lưu chảy về hạ lưu. Giúp trung hòa nước mặn đồng thời đẩy ngược ra biển. Tuy nhiên trong những tháng mùa khô, thời tiết không có mưa và nước sông bị bốc hơi do nắng nóng. Khiến lượng nước ngọt không đủ sức đẩy, làm hiện tượng xâm nhập diễn ra.
Nguyên nhân gây ra hiện tượng xâm nhập mặn là do biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến chu trình thủy văn. Lượng mưa có thể tăng hoặc giảm và phân bố không đồng đều trên toàn cầu. Hiện tượng này sẽ làm thay đổi lượng nước ngầm được bổ sung, đồng thời thay đổi tốc độ xâm nhập mặn vào tầng ngậm nước ven biển.
Nghiên cứu giúp chống lại xâm nhập mặn
Đồng bằng là nơi tập trung phần lớn ngành nuôi trồng thủy sản của Việt Nam, đặc biệt là các trại sản xuất cá tra và tôm và đã ghi nhận tình trạng xâm nhập mặn tệ nhất từ trước đến nay trong mùa khô 2019/2020, dẫn đến tình trạng thiếu nước ngọt kéo dài 6 tháng.
Một phương pháp giảm thiểu xâm nhập mặn là xây dựng các rào cản vật lý, chẳng hạn như đập và cống. Tuy nhiên, cách này có thể giúp ngăn chặn dòng nước mặn nhưng phải hao tổn chi phí rất lớn và có thể có những mặt trái khác - chẳng hạn như giảm chiều dài cửa sông và ảnh hưởng xấu đến sự di cư của cá.
Các nhà khoa học tiến hành sử dụng một mô hình máy tính đã được đơn giản hóa để tìm hiểu chiều dài của một cửa sông có ảnh hưởng như thế nào đến sự xâm nhập mặn và nhận thấy thủy triều đóng một vai trò rất quan trọng trong việc đưa luồng nước bị nhiễm mặn vào các cửa sông đó.
Mặc dù, hiện tượng này cũng xảy ra ở các cửa sông ngắn, nhưng các cửa sông này lại ít chịu tác động từ sự thay đổi của thủy triều và dòng chảy từ thượng nguồn sông do ảnh hưởng của các quá trình khác chẳng hạn như những biến đổi của dòng chảy qua cửa sông và độ mặn trung bình trong một chu kỳ thủy triều,... Do cường độ thủy triều phụ thuộc mạnh mẽ vào chiều dài cửa sông, nên việc giảm chiều dài chỉ làm giảm nhẹ việc xâm nhập mặn ở các cửa sông dài nhưng ở các cửa sông ngắn lại có sự tác động đáng kể.
Nghiên cứu này cho thấy hiệu quả của các rào chắn trong việc bảo vệ nguồn nước ngọt phụ thuộc vào vị trí của chúng dọc theo cửa sông. Nó cũng cho thấy lý do tại sao các cửa sông có độ dài khác nhau sẽ có xu hướng xâm nhập mặn trái ngược nhau trong cùng điều kiện thay đổi tự nhiên và nhân tạo.
Đồng thời, nhấn mạnh tầm quan trọng về vấn đề xem xét tác động của độ dài cửa sông trong việc giảm thiểu hiệu quả xâm nhập mặn và đưa ra nhiều biện pháp phù hợp, để bảo vệ nguồn ước quý giá đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của người dân và duy trì sự bền vững cho các hệ sinh thái cửa sông.