Lycopene nguồn gốc tự nhiên và ứng dụng trong thủy sản
Động vật thủy sản dành toàn bộ cuộc đời của chúng trong môi trường nước, nơi chứa rất nhiều yếu tố hòa tan có khả năng ảnh hưởng và gây stress cho chúng như chất thải trong sinh hoạt và công nghiệp, thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu và thuốc diệt côn trùng. Những tác nhân hóa học này có ảnh hưởng lớn đến đời sống sinh vật trong nước và có xu hướng làm xấu đi chất lượng nước dẫn tới giảm tăng trưởng và sức đề kháng vật nuôi, ảnh hưởng tiêu cực tới lợi ích người nuôi.
Việc sử dụng các chất kháng oxy hóa tự nhiên có nguồn gốc từ thực vật đang là một trong những xu thế hiện nay, đảm bảo an toàn, tiết kiệm chi phí và thân thiện với môi trường. Những chất kháng oxy hóa có vai trò liên kết hoặc làm biến tính các gốc tự do- nguy cơ gây hại- giúp giảm độc tính của các chất hóa học. Từ đó giúp cải thiện sức khỏe vật nuôi, đặc biệt là đối với môi trường nước của động vật thủy sản.
Trong cơ thể con người, việc sử dụng các sắc tố carotenoid có nguồn gốc thực vật như một chất chống oxy hóa đã và đang được nghiên cứu và sử dụng rộng rãi. Trong đó, lycopene là một trong những thành phần chính của sắc tố carotenoid được tìm thấy nhiều trong cà chua, rau củ và các trái cây có màu đỏ. Trên thế giới, đã có rất nhiều nghiên cứu sử dụng lycopene để làm suy yếu các yếu tố oxy hóa gây stress trên nhiều loài cá và cho kết quả vô cùng khả quan. Ở Việt Nam, nguồn nông sản chứa lycopene là vô cùng phong phú, tạo ra một tiềm năng rất lớn để dùng trong thủy sản.
Hoạt tính của lycopene trên cá
Ngoại cảnh có tác động rất lớn lên động vật thủy sản, các chất hóa học và điều kiện bất lợi làm ảnh hưởng và gây stress cho động vật thủy sản. Các kim loại nặng như Cadimi và chì gây hại đến vật nuôi thông qua tác động lên các hoạt chất có vai trò trong biến dưỡng gây rối loạn sinh lí, sinh hóa cá. ZnONPs (Zinc oxide nanoparticles) là một trong những vật liệu nano oxit kim loại được sử dụng rộng rãi trong các ngành công nghiệp khác nhau như thủy tinh, gốm sứ, cao su, thuốc nhuộm và sơn. Chất này được thải ra rất nhiều từ các ngành công nghiệp trên gây ảnh hưởng rất lớn đến cá trong các ao, hồ, biển cả. Theo đánh giá của Abdel-Daim thì lycopene có khả năng loại độc tố này trên cá rô phi. Dư lượng các chất hóa học, thuốc trừ sâu, diệt cỏ, diệt côn trùng từ nông nghiệp cũng là một mối đe dọa đến sức khỏe cá và điều kiện nuôi nhốt không thích hợp, mật độ nuôi quá dày cũng dễ dẫn tới tình trạng stress trên cá.
Tóm tắt vai trò của lycopene (nguồn: Mahmoud A.O. Dawood và cộng sự, 2020)
ROS – Reactive Oxygen Species
Một vài nghiên cứu về bổ sung lycopene trong nuôi thủy sản
Hàm lượng lycopene trong một số trái cây
Theo Theeranat Suwanaruang (2016), đã tiến hành xác định hàm lượng lycopene có trong một số trái cây tươi và cho ra kết quả: