TIN THỦY SẢN

Nghề “ăn sương, ngủ đồng”

Nghề đánh lươn là công việc mệt nhọc nhưng có thu nhập cho người nông dân MINH CHÂU

Hoàng hôn dần tắt, những ngôi nhà trong làng lác đác lên đèn cũng là lúc đội quân làm nghề “ăn sương, ngủ đồng” lục tục kéo nhau đi. Nghề đánh lươn đêm tuy vất vả, cực nhọc nhưng đem lại thu nhập cho bao gia đình. Tuy nhiên thời gian gần đây, cùng với việc sử dụng thuốc trừ sâu vô tội vạ thì một số người dùng kích điện, thuốc hóa học đánh bắt lươn khiến loài thủy sản có giá trị dinh dưỡng cao này đang đứng trước nguy cơ tận diệt.

“SÁT THỦ” LƯƠN ĐỒNG

13 giờ chiều, Trần Văn Loan (ngụ thôn 13, xã Quỳnh Trang, Quỳnh Lưu, Nghệ An) kéo chúng tôi ra thửa vườn sau nhà hì hục đào giun, bắt cua chuẩn bị mồi chập tối đi đánh lươn đồng. Theo Loan đây là loại thức ăn lươn đồng rất thích, cua nướng lên thơm lừng trộn với giun băm nhuyễn tanh nồng tạo thành mồi nhử mà không một con lươn nào có thể cưỡng lại được. “Cá chết vì đăng, lươn chết vì mồi”, chúng nghe mùi là sẽ kéo nhau chui vào, có trúm đến cả chục con, bắt mãi không hết” - Loan hí hửng khoe. Đào chừng nửa tiếng, chúng tôi bắt được nửa ký cua, giun, đủ mồi dùng cho một đêm. Nghề bắt lươn không cần vốn, chỉ tốn công và sức. Dụng cụ bắt lươn là những ống tre có lóng dài khoảng một mét, rỗng ruột, đường kính từ 6 - 7cm. Một đầu được bịt kín, đầu kia đục thông rồi gắn chiếc tơi hình phễu mà lươn có thể chui vào dễ dàng nhưng không thể thoát ra. Bây giờ tre nứa trong làng cũng hiếm nên một số người nảy ra ý kiến dùng ống nhựa PVC làm trúm lươn. Theo Loan thì loại này nhẹ, thuận tiện di chuyển, bền nhưng lại không “sát” lươn bằng trúm làm bằng ống tre.

Cả buổi chiều chúng tôi vật lộn làm mồi, phết thức ăn vào tơi cho vào trúm mệt đứt hơi. Nhìn tôi mồ hôi nhễ nhại, Loan mỉm cười pha trò: “Trông đơn giản vậy thôi chứ bắt được con lươn bán lấy tiền đong gạo nuôi vợ con không phải đơn giản đâu. Lươn đồng ngày một hiếm, người đi đánh lại đông nên một đêm kiếm được vài ba trăm ngàn là may mắn lắm rồi”. Trời vừa chập tối, chúng tôi leo lên chiếc xe chở đầy ống trúm tiến thẳng ra cánh đồng Cồn Sim, nơi được xem “vựa” lươn của xã Quỳnh Tân (Quỳnh Lưu). Loan được bố truyền nghề cho từ nhỏ, nên khi mới 10 tuổi đầu cậu đã biết đặt trúm bắt lươn, trở thành một “sát thủ” có tiếng trong làng. Ông Trần Văn Đoàn (bố Loan) cho hay ngày trước khi xong mùa vụ, rảnh rỗi người ta đi đặt trúm bắt lươn để làm thức ăn, nhiều thì đem ra chợ quê bán lấy tiền đong gạo. Lươn nhiều đến nỗi chỉ bắt loại lớn hơn chân cái, còn nhỏ thì thả lại xuống đồng. Dăm năm trở lại đây, món lươn đồng trở thành đặc sản tại các nhà hàng, quán nhậu, có khi lên đến vài ba trăm ngàn/kg mà cũng không có để lái buôn đến lấy.


Dụng cụ bẫy lươn rất đơn giản

Sau khi xem xét một vòng kỹ lưỡng, Loan ra hiệu cho người bạn tháo bó trúm xuống. Những cây lúa nặng trĩu hạt vàng, đung đưa trước gió, phía dưới tôm cá búng lách tách. Đây là cánh đồng nhiều phù sa, thức ăn dồi dào nên lươn sinh sống rất nhiều. Đặt trúm không phải ai cũng làm được mà phải học hỏi qua một thời gian mới rành nghề. Nguyễn Đình Khoa (26 tuổi) đi cùng chúng tôi giải thích: “Nếu đặt trúm cạn quá, lươn sẽ không chui vào, còn sâu dưới lớp bùn thì mùi thức ăn không phát tán ra xa để dụ dỗ chúng đến. Con lươn cũng tinh khôn lắm nên cần phải có kinh nghiệm, kỹ thuật mới bắt được chúng”. Ngoài ra, để không bị thất lạc ống trúm, thợ đánh bắt lươn phải có một trí nhớ tuyệt vời cũng như cách bố trí “sơ đồ” chỗ đặt một cách hợp lý.

Đặt xong hơn 100 ống trúm thì trời đã tối om. Trên cánh đồng hoang vắng, gió bắt đầu thổi mạnh, tiếng ếch nhái, côn trùng kêu rỉ rả. Để bớt cảm giác trống trải, se lạnh, Loan lôi điếu thuốc lào ra rít một hơi dài như phá vỡ cả màn đêm. Chiếc lều dựng tạm che sương gió chỉ đủ cho một người nằm nên cứ người này thức canh giữ trúm thì người kia ngủ, thay phiên nhau cho tới sáng. “Ngày trước khi con lươn chưa có giá như bây giờ thì chẳng cần phải canh giữ làm gì, đặt trúm xong ai về nhà nấy ngủ, sáng mai ra đổ. Nhưng giờ ăn trộm ghê lắm, mình lơ đãng một chút là có kẻ đến dốc mất lươn, mất gạo của vợ con” - Loan bộc bạch. Càng về khuya sương càng dày đặc, gió rít từng hồi khiến cái lạnh đêm khuya như thấm dần vào da thịt. Trong bộ quần áo lấm lem bùn đất, sương đêm, những người thợ đánh bắt lươn ngồi co ro, xuýt xoa. 

NGUY CƠ TẬN DIỆT

Thịt lươn chứa nhiều loại vitamin và chất khoáng như vitamin A, B1, B6 hay chất sắt, natri, kali, calci. So với các loại như hến, tôm đồng, cua đồng, thịt lươn là loại thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao nhất. Vì thế, thịt lươn luôn được chọn lựa là thức ăn bồi bổ cho người bệnh, người già và trẻ nhỏ. Theo Đông y, lươn có tác dụng bồi dưỡng khí huyết, tiêu trừ phong thấp, có thể chữa được bệnh suy dinh dưỡng, kiết lị, đau nhức xương sống, trĩ nội, phong thấp... Đã từ lâu, nói về mảnh đất xứ Nghệ, người ta thường nhắc đến món đặc sản lươn đồng. Vì vậy nếu có dịp về Nghệ An, du khách thập phương thường ghé các nhà hàng, quán xá ăn các món chế biến từ lươn, đặc biệt có hai món được nhiều người thích nhất đó là cháo và súp lươn. Lươn không chỉ là món đặc sản của người Nghệ An mà bây giờ đã có mặt tại các thành phố lớn như Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng... Đi ngoài đường, hễ thấy quán nào treo bảng hiệu “đặc sản lươn xứ Nghệ” là biết ngay chủ quán ấy là người Nghệ An. Những năm gần đây, lươn đồng được tiêu thụ nhiều nên giá cả đã tăng cao. Thương lái không chỉ tìm mua lươn để nhập cho các nhà hàng trong tỉnh mà còn xuất ra Hà Nội, Hải Phòng, vào tận Đà Nẵng, TP.Hồ Chí Minh. Để cung đủ cầu, nhiều nhà nông đã học mô hình nuôi lươn trong ao, hồ, đầm, có nhà xây bể để nuôi. Và cũng chính từ loài đặc sản này, nhiều gia đình đã làm giàu nhanh chóng.


Thợ đánh lươn Nguyễn Văn Tình phết mồi vào tơi chuẩn bị một đêm đặt bẫy

Vài năm trở lại đây, cùng với việc sử dụng thuốc trừ sâu tùy tiện, vô tội vạ khiến cá tôm, lươn đồng suy giảm nghiêm trọng, không thể sinh sản, thì còn có một số người dùng chích điện, thuốc hóa học đánh bắt khiến loài thủy sản này ngày càng bị tuyệt diệt. “Anh em chúng tôi đi đánh lươn, bẫy được con lớn thì lấy còn bé thả lại ruộng đồng, làm thế để sau này còn có cái mưu sinh. Bây giờ người ta đánh bắt tôm cá, lươn đồng bằng kích điện, hóa chất, không chóng thì chầy những loài thủy sản này sẽ biến mất, lúc đó chẳng biết làm nghề gì mà sống nữa” - anh Nguyễn Văn Bộ, đồng nghiệp của Loan buồn rầu tâm sự. Những cánh đồng lúa màu mỡ, giàu phù sa ở các huyện Diễn Châu, Yên Thành, Quỳnh Lưu... là nơi cho loài lươn cư ngụ, sinh sản, vì vậy nơi đây được xem là “vựa” lươn của tỉnh Nghệ An. Nhưng những năm gần đây, trên các cánh đồng này không chỉ tôm cá mà loài lươn cũng dần biến mất, nguy cơ những thợ đánh lươn cũng thất nghề.

Đặc sản lươn đồng xứ Nghệ đã vang nổi khắp nơi trong cả nước, ngay cả những Việt kiều xa quê hương đến mấy chục năm, mỗi lần có dịp về thăm quê đều nằng nặc đòi người nhà dắt đi ăn cháo lươn, súp lươn. Thế nhưng con lươn đồng ngày một hiếm, khiến những người nông dân hiền lành, chân chất suốt cuộc đời gắn bó với nghề săn bắt loài thủy sản này cũng trăn trở, lo lắng. Liệu rồi đây một món ăn được xem là đặc sản của xứ Nghệ có còn tỏa mùi thơm nghi ngút trong các bữa ăn gia đình, nhà hàng quán xá nữa hay không?

MINH CHÂU Báo Công an TP Hồ Chí Minh