Nuôi tôm từ hủy hoại đến bảo vệ môi trường

Ở ĐBSCL nhiều năm nay nuôi tôm nước lợ bị thiệt hại nặng nề do môi trường ô nhiễm, dịch bệnh tăng. Trong bối cảnh đầy khó khăn, Hội chợ Triển lãm Công nghệ ngành tôm lần thứ nhất (VietShrimp-2016) do Bộ NN-PTNT chỉ đạo tổ chức ở tỉnh Bạc Liêu, từ ngày 24 đến 26/6, mở ra con đường giải quyết bằng công nghệ vi sinh bảo vệ môi trường.

Hủy hoại môi trường

Vùng đất ven biển phường Nhà Mát (thành phố Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu) mở ra nuôi tôm nước lợ những năm đầu thế kỷ 21, giàu có thời gian ngắn nhưng nay lại nghèo. Ông Võ Đình Thọ có 5 ha đất, hồi đó đào 4 ao (mỗi ao rộng 5.000 m2) thêm một ao lắng để nuôi tôm.

“Nuôi chơi mà ăn thiệt, sau 2 tháng 19 ngày tôm đã lớn cỡ 30 con/kg, bán giá 130.000 – 140.000 đồng/kg. Mỗi năm thu được hàng chục tấn tôm, tính ra một lời một. Bên cạnh còn hàng tấn tép mồng và cá rô”, ông nhớ lại.

Nhiều người trong vùng đua nhau nuôi tôm. Vợ ông Thọ bán thức ăn tôm, mỗi ngày hơn 30 tấn. “Chỉ được dăm năm, sau đó tôm giống thả xuống hơn tháng là chết, do cả vùng nuôi không có quy hoạch đã gây ô nhiễm trầm trọng. Còn thêm vùng này gần sân chim Bạc Liêu, còng cọc thường xuống ăn tôm cũng làm lây lan ô nhiễm. Cả vùng nuôi tôm thua lỗ, nợ tiền thức ăn tôm của vợ tôi mấy tỷ đồng không đòi được”, ông Thọ buồn bã.

Nay ông lấp một ao xây dựng trạm trộn bê tông và một ao tính mở cơ sở sản xuất gạch không nung, những ao còn lại bỏ hoang. Xung quanh ông, hầu hết ao tôm của người dân cũng bỏ hoang, chỉ vài nơi nuôi mật độ thưa để vớt vát qua ngày.

Từ thành phố Bạc Liêu theo bờ biển xuống huyện Hòa Bình và Đông Hải, hàng chục năm qua, hơn 4.000 ha rừng giao cho 397 hộ dân bảo vệ, kết hợp nuôi tôm 30% diện tích, luôn thắng lợi nhưng năm nay cũng thất bại.

Ông Trần Mạnh Tính ở ấp 15, xã Vĩnh Hậu A (Hòa Bình, Bạc Liêu) nhận khoán bảo vệ 4 ha rừng, kêu lên: “Thua lỗ hết rồi, không ai có lời. Mấy chục năm nuôi tôm chưa khi nào gặp chuyện như năm nay”. Nuôi tôm dưới tán rừng là mở cống lấy nước biển, đón tôm giống tự nhiên, đóng cống lại chờ tôm lớn lên vớt bán. Chừng dăm năm nay, tôm giống tự nhiên cạn kiệt, ông Tính phải mua tôm giống thả mật độ 2 con/m2. Năm nay nắng hạn, nước dưới tán rừng bị bốc hơi nên mặn hơn nước biển, độ mặn đến 45-50 g/lít, tôm không lớn được, sinh bệnh mà chết.

Ông Trần Mạnh Tính buồn bã: “Không còn tôm”.

Láng giềng của ông Tính là ông Nguyễn Xuân Hướng, nuôi tôm dưới tán rừng 2,2 ha, thất bại. Ông mướn 4 ha đất bên ngoài rừng, nuôi quảng canh cũng không có lời. Anh cán bộ Chi cục Thủy sản tỉnh Bạc Liêu Đoàn Trung Kiên cho biết, năm nay nuôi tôm dưới tán rừng kể như thất bại hoàn toàn. Các hình thức nuôi tôm khác cũng thua, nuôi công nghiệp chỉ dưới 10% diện tích có lời.

Bên tỉnh Sóc Trăng, Hiệp hội tôm Mỹ Thanh có vùng nuôi công nghiệp rộng hơn 2.000 ha ở huyện Trần Đề, lừng danh “các đại gia tôm” một thời nhưng nhiều năm gần đây cũng thất bát. Chủ tịch Hiệp hội Nguyễn Văn Nhiệm nói, do môi trường ô nhiễm và dịch bệnh. Vụ tôm năm nay cả Hiệp hội mới thả giống được khoảng 20% diện tích.

Tại hội thảo VietShrimp-2016, nghiên cứu về nuôi tôm bán thâm canh và luân canh tôm-lúa ở tỉnh Bạc Liêu, Sóc Trăng từ năm 2010 đến 2014; các ông Phan Thanh Lâm, Đoàn Văn Bảy, Trần Đình Luân cho biết, “hầu hết người nuôi phải đối mặt với dịch bệnh trong suốt quá trình nuôi”. Nguyên nhân gây bệnh là chất lượng nước kém, ô nhiễm môi trường, chất lượng tôm giống kém và bệnh virus.

Vụ trưởng Vụ Nuôi trồng Thủy sản Như Văn Cẩn phân tích: “Hạ tầng thủy lợi nhiều nơi chưa hoàn thiện, hệ thống kênh cấp nước và thoát nước chưa đảm bảo, gây khó khăn cho hoạt động sản xuất và kiểm soát dịch bệnh; khả năng áp dụng khoa học kỹ thuật công nghệ trong nuôi tôm, đặc biệt với vùng nuôi quảng canh còn yếu”.

Bảo vệ môi trường

Ông Cẩn nêu giải pháp để ngành tôm phát triển ổn định là nuôi tôm bảo vệ môi trường. Đó là: “Phát triển công nghệ hay giải pháp kỹ thuật nuôi hiệu quả, thân thiện với môi trường như Bioflocs, nuôi hai giai đoạn/đa chu kỳ, đào ao, ương gièo, nuôi trong nhà bạt, sử dụng chế phẩm sinh học”.

Hai ông Jose Villalon, Amy Whiete (Giám đốc và Trưởng bộ phận Phát triển bền vững của Tập đoàn Nutreco) cùng ông Berg Lea (Giám đốc Phát triển bền vững của Tập đoàn Skretting) đánh giá vấn đề của ngành tôm hiện nay là ô nhiễm, phá hủy môi trường, bùng nổ dịch bệnh. Các ông nêu giải pháp dinh dưỡng nhằm hỗ trợ sản xuất tôm bền vững, đó là công nghệ phát triển thức ăn chuyên về sức khỏe để chống lại dịch bệnh trên tôm mà không cần dùng thuốc.

Ông Võ Đình Thọ bên ao nuôi tôm mới lấp

Công nghệ vi sinh để nuôi tôm an toàn vệ sinh thực phẩm và bảo vệ môi trường cũng là hình ảnh nổi bật ở triển lãm VietShrimp-2016.

Có doanh nghiệp nêu slogan “nuôi tôm sạch đẹp”, dứt khoát không dùng kháng sinh. Các giải pháp đưa ra theo một khái niệm mới: thay vì tìm thuốc chữa bệnh cho tôm như trước kia thì nay, sử dụng các chương trình y tế, các sản phẩm cải thiện sức khỏe đường ruột con tôm, chống vi khuẩn và ký sinh trùng, điều chế miễn dịch. Những sản phẩm 100% từ thiên nhiên.

Ngay chất thải đáy ao cũng dùng vi sinh xử lý, để chính vi sinh đó lại trở thành thành thức ăn tự nhiên cho tôm. Có nhiều loại sản phẩm vi sinh độc đáo, xử lý khí độc ở đáy ao, giải quyết tận gốc tình trạng tôm chết dai dẳng.

Nhiều thương hiệu lớn trên thế giới và trong nước có mặt tại VietShrimp-2016. Đáng mừng hơn, có cả những doanh nghiệp nhỏ, mới ra đời nhưng đã làm chủ công nghệ hiện đại. Mekong EcoShrimp thành lập vào tháng 9/2015, tại Ninh Thuận, có quy trình sản xuất tôm giống không kháng sinh, sử dụng tảo tươi, luân trùng và Artemia nauplii làm giàu DHA. Công ty TNHH Thủy sản Tâm Việt thành lập năm 2011, ở thành phố Hồ Chí Minh, có sản phẩm công nghệ nano giải độc tố đa chiều cho ao nuôi. Biospring thành lập năm 2012 ở Hà Nội, có sản phẩm làm sạch ao nuôi và đẹp con tôm.

Nông dân Bạc Liêu thu hoạch tôm sú 

Nhiều nơi ứng dụng công nghệ vi sinh vào nuôi tôm đã đạt kết quả tốt. Hiệp hội tôm Mỹ Thanh ở tỉnh Sóc Trăng, năm nay, những diện tích thả nuôi đã có tỷ lệ thành công cao nhờ sử dụng chế phẩm vi sinh, nuôi mật độ thưa, thả cá vào ao lắng.

Ông Hứa Thanh Tùng từ đầu năm đến nay thả 24 ao với nhiều ao lắng nước, nuôi cá chẽm trong ao chứa, thu hoạch 162 tấn tôm, lãi hơn 11 tỷ đồng. Ông Nguyễn Văn Hoàng nuôi 30 ao, thả mật độ thưa, sử dụng chế phẩm vi sinh kết hợp nuôi cá rô phi, thành công 29 ao, chỉ 1 ao thất bại. 

Chuyên gia về thủy sản Trần Văn Phú kể, hơn chục năm trước, ông cùng chuyên gia ở Nhật Bản có chuyến khảo sát vùng bán đảo Cà Mau. Họ nhận thấy, chênh lệch triều cường ở ĐBSCL đến 4 mét cùng những điều kiện tự nhiên đặc thù đã sinh ra loài tảo rất tốt cho nuôi tôm nước lợ. Hồi đó, các ông đã lo ngại việc nuôi tôm không quy hoạch, sử dụng nhiều kháng sinh và hóa chất sẽ hủy hoại môi trường, làm mất tài nguyên quý giá thuộc loại hiếm hoi trên thế giới. Thực tế diễn ra chiều hướng xấu ấy.

Nuôi tôm trong nhà kính được các DN ở ĐBSCL áp dụng rất hiệu quả

“VietShrimp-2016 đã hội tụ công nghệ nuôi tôm hiện đại bậc nhất thế giới để giới thiệu với người nuôi, hy vọng rồi đây việc nuôi tôm bảo vệ môi trường tốt hơn, thúc đẩy ngành tôm Việt Nam phát triển”, ông Phú nói.

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Vũ Văn Tám cho rằng, một vấn đề lớn trong nuôi tôm hiện nay là khoa học công nghệ, áp dụng những tiến bộ kỹ thuật tiên tiến, sử dụng vi sinh mà không sử dụng kháng sinh để bảo vệ môi trường. Hợp tác trong nuôi tôm rất quan trọng cũng có mục đích giúp nhau bảo vệ môi trường.