Hội nghị Phát triển nuôi cá nước lạnh

Các loài cá nước lạnh như cá hồi, cá tầm... đã được các nước như Nga, Pháp, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Ba Lan, Ý, Đức, Mỹ… triển khai nuôi từ rất lâu và cho nhiều kết quả khả quan. Ở Việt Nam, thông qua đầu tư của Nhà nước, nỗ lực của các tổ chức khoa học công nghệ, các tổ chức, cá nhân sản xuất kinh doanh, đến nay, nhóm cá tầm, cá hồi đã được di nhập vào nước ta và trở thành đối tượng nuôi mới ở nhiều vùng, nhiều địa phương. Hiệu quả ban đầu mà các loài này mang lại là khá cao, góp phần phát triển kinh tế, tạo ra các mô hình sản xuất mới, đa dạng hoá sản phẩm nuôi trồng thuỷ sản và góp phần tạo công ăn việc làm cho một bộ phận cư dân miền núi

Tuy nhiên, phát triển sản xuất cá tầm, cá hồi tại Việt Nam vẫn còn mang tính tự phát, chưa có luận cứ làm cơ sở cho việc phát triển hai nhóm đối tượng này một cách bền vững tại các vùng có tiềm năng của Việt Nam.

Việt Nam là nước có tiềm năng nuôi cá nước lạnh rất lớn, tập trung ở một số tỉnh Trung du miền núi phía Bắc, Miền Trung và Tây Nguyên, nơi có nguồn nước sông suối mát , lạnh, thích hợp với các đối tượng cá hồi vân, cá tầm.

Theo báo cáo được trình bày tại Hội nghị, từ năm 2005, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I đã khởi động Dự án nhập công nghệ sản xuất giống, đề án nuôi thử nghiệm cá nước lạnh tại Thác Bạc, Sapa, Lào Cai, sau đó chuyển vào nuôi thử nghiệm tại tỉnh Lâm Đồng vào năm 2007. Đến nay, phong trào nuôi cá nước lạnh đã phát triển mạnh trên 21 tỉnh, điển hình là Lào Cai, Lâm Đồng, Lai Châu, Yên Bái, Tuyên Quang, Sơn La… Nhiều cá nhân, tổ chức đã đầu tư hàng chục tỷ đồng để nuôi cá nước lạnh.

Theo thống kê sơ bộ của Tổng cục Thủy sản, đến nay có 22 tỉnh đang nuôi cá Hồi, cá Tầm, tập trung lớn ở các tỉnh như: lào Cai, Lai Châu, Bình Thuận, Lâm Đồng...và nhiều tỉnh có diện tích tiềm năng lớn như Sơn La, Yên Bái, Thái Nguyên, Bắc Giang, Phú Thọ...

Hàng loạt trại nuôi đã xuất hiện với số lượng và quy mô ngày càng tăng ở các tỉnh Đông Bắc, Tây Bắc. Tại hồ Thác Bà - tỉnh Yên Bái, cá tầm được nuôi trong lồng 1 năm đạt cỡ 3-4 kg. Tuy nhiên, có thời kỳ trong năm nhiệt độ nước cao, có thể làm cá chết. Đến nay, đã phát triển nuôi quy mô lớn theo hình thức nuôi lồng trên hồ chứa nhưng chưa có quy hoạch cụ thể, chưa có quy trình nuôi chuẩn, phong trào muôi vẫn mang tính tự phát

Đối với lĩnh vực nghiên cứu và du nhập nuôi các loài cá nước lạnh, từ năm 2002, Nhà nước đã sớm quan tâm, đầu tư nghiên cứu, nhập công nghệ phục vụ phát triển nuôi cá tầm, đã có hàng loạt dự án nhập công nghệ, đề tài nghiên cứu về sản xuất giống và nuôi thương phẩm cá tầm được phê duyệt. Đến nay đã xây dựng đàn cá phục vụ nghiên cứu sinh sản nhân tạo, nuôi lấy trứng và đào tạo đội ngũ cán bộ kỹ thuật, đã bước đầu làm chủ công nghệ ương cá giống, nuôi thương phẩm cá tầm. Đến nay đã bước đầu làm chủ công nghệ ương cá giống, nuôi thương phẩm, tuy nhiên kết quả chưa ổn định. Chưa làm chủ công nghệ sinh sản nhân tạo, sản xuất trứng.

Thông qua đầu tư của Nhà nước, tư nhân và với sự hỗ trợ của các tổ chức, chuyên gia quốc tế, đến nay Việt Nam đã nhập được cá tầm Xiberi, cá tầm Trung Hoa, cá tầm Nga (A.gueldenstaedtii), cá tầm Đức (hay cá tầm Beluga) (Huso huso), cá tầm lai (lai giữa 2 loài A.ruthenus x Huso huso). Năm 2008, các nhà khoa học Nga đã phối hợp với các nhà khoa học Việt Nam tiến hành nghiên cứu sinh sản và nuôi cá hồi ở khu vực Tây Nguyên. Các dữ liệu khoa học cho thấy, sử dụng thức ăn tự chế không tạo ra sản phẩm cá có chất lượng tốt do chưa phù hợp với chuyển hóa thức ăn đối với cá hồi.

Trong lĩnh vực nghiên cứu, lưu giữ và sản xuất giống nhân tạo, hiện nay, Viên Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I đang lưu giữ khoảng 60 cặp cá tầm Siberi bố mẹ (Khối lượng trung bình 15kg/con), và 20 con cá Tầm Trung hoa bố mẹ, trọng lượng trung bình khoảng 12kg/ con, đang lưu giữ 500 cá hồi vân bố mẹ (cỡ khoảng 2,5kg/con), 2000 cá hồi hậu bị để tạo nguồn cho nghiên cứu chọn giống và sản xuất giống cho người nuôi.

Đối với cá tầm hiện chưa vẫn chưa chủ động việc sản xuất giống, đề tài nghiên cứu kỹ thuật sinh sản nhân tạo mới được tiến hành tại Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản 1. Dự án nhập công nghệ sản xuất giống cá tầm Trung hoa đã thu được một số kết quả, đã bắt đầu cho sinh sản được một đợt tại Sapa, tuy nhiên hiện quy trình công nghệ không được tiếp tục thực hiện. Bên cạnh đó, công ty cá tầm phương Bắc cũng đã có được những kết quả sinh sản nhân tạo cá tầm ban đầu, tuy nhiên đây cũng mới là những thử nghiệm chưa có những số liệu công bố chính thức.

Tổng số giống cá hồi, cá tầm sản xuất năm 2011 (theo thống kê chưa đầy đủ) khoảng 800.000 con giống, trong đó giống cá hồi 250.000 con, cá tầm 550.000 con.

Hiện nay, đang thực hiện khảo nghiệm Quy trình ấp trứng cá tầm đã thụ tinh và ương từ cá bột lên cá tầm giống; quy trình ấp trứng cá tầm Đức (hay cá tầm Beluga) (Huso huso) đã thụ tinh và ương từ cá bột lên cá giống; khảo nghiệm cá tầm Nga (Acipenser gueldenstaedtii) giai đoạn nuôi thương phẩm; khảo nghiệm quy trình ấp trứng cá tầm sterlet (Acipenser ruthenus) đã thụ tinh và ương từ cá bột lên cá giống.

Về môi trường và dịch bệnh đối với 2 đối tượng này, trong thời gian vừa qua, mới xuất hiện một số bệnh thường gặp như: lở loét, nấm, thối mang. Việc phát triển nuôi Cá nước lạnh cũng làm ảnh hưởng tới tài nguyên nước do sử dụng nguồn nước trong sạch từ sông, suối và còn gặp rủi ro do mưa bão lũ lụt, thiếu nước vào mùa khô, nhiệt độ nước thay đổi bất thường do bức xạ nhiệt vào mùa hè.

Hiện nay, trên thị trường, mặt hàng cá Hồi, cá Tầm dần trở thành sản phẩm quen thuộc đối với người tiêu dùng trong nước. Cá tươi sống cỡ 2-4 kg/con xuất hiện phổ biến tại những siêu thị, chợ thủy sản. Một số cơ sở đang hướng tới sản xuất trứng để làm trứng muối, tuy nhiên chưa đạt chất lượng theo yêu cầu thị trường.

Để phát triển nghề nuôi cá nước lạnh có hiệu quả, ổn định và bền vững trên cơ sở áp dụng các tiến bộ khoa học - công nghệ vào để khai thác, sử dụng hợp lý tiềm năng các loại hình mặt nước và nguồn lực của các địa phương. Đảm bảo bảo vệ môi trường sinh thái, phát triển với quy mô tập trung hàng hóa lớn phục vụ nhu cầu trong nước và làm tiền đề cho xuất khẩu, trong giai đoạn tới cần giải quyết một số vấn đề sau:

(1) Cần có quy hoạch cụ thể từng địa phương, quy hoạch tổng thể về nuôi, sản xuất giống cá tầm, cá hồi. Sớm đưa ra tiêu chí, văn bản quản lý về điều kiện đối với cơ sở nuôi, cơ sỏ sản xuất giống, xây dựng VietGap cho đối tượng cá hồi, cá tầm, từ đó có chủ trương chính sách cụ thể để áp dụng và tăng cường công tác quản lý phát triển cá nước lạnh theo quy hoạch của mỗi địa phương. Cần tổ chức sản xuất quy mô công nghiệp, liên kết các nhà, để các nhà có quyền lợi tương đối đồng đều; không để độc quyền, tự ý tăng giá các yếu tố đầu vào, công tác quản lý theo chuỗi từ con giống, thức ăn, người nuôi. Tổ chức sản xuất theo hướng đầu tư công nghệ cao trong việc nuôi cá hồi, cá tầm, không để nuôi tự phát, không theo quy hoạch, cần có công tác báo cáo, dự báo sản lượng diện tích nhằm quản lý tốt đối tượng nuôi.

(2) Tổng kết lại các đề tài, dự án đã nghiên cứu về cá hồi, cá tầm để trình hội đồng của Bộ để đưa vào Danh mục giống được phép sản xuất, kinh doanh. Tập trung đầu tư nghiên cứu các công nghệ về sản xuất giống, công nghệ nuôi thương phẩm.

(3) Nghiên cứu để có các giải pháp phòng, chữa bệnh cho cá tầm, cá hồi trong thời gian sớm nhất. Nghiên cứu, tạo được nguồn thức ăn tại chỗ để giảm bớt chi phí vận chuyển. Hoàn thiện công thức thức ăn, sớm đưa thức ăn cá hồi, cá tầm vào danh mục được phép lưu hành tại Việt Nam.

(4) Có cơ chế về đất đai cho việc nuôi cá nước lạnh, khuyến khích phát triển nuôi cá hồi, cá tầm ở Việt Nam với những ưu đãi thích hợp. Dành ưu tiên cho phát triển hạ tầng cơ sở và nguồn nhân lực phục vụ ứng dụng kỹ thuật tiến bộ vào sản xuất cá tầm, cá hồi trên địa bàn miền núi, cao nguyên. (5) Sớm xây dựng thương hiệu “cá hồi Việt Nam”, “cá tầm Việt Nam”, thành lập được Hiệp hội nuôi cá nước lạnh Việt Nam để bảo vệ lợi ích người nuôi cá. Xây dựng chương trình xúc tiến quảng bá cá tầm là sản phẩm đặc hữu, hình thành những kênh chế biến và tiêu thụ sản phẩm, kể cả xuất khẩu. Xây dựng các kênh tiêu thụ sản phẩm và xúc tiến thương mại các sản phẩm cá tầm, cá hồi Việt Nam ra thị trường khu vực và thế giới.

Hội nghị đã tập trung thảo luận, bàn các biện pháp để trong giai đoạn tới phát triển nhanh đối tượng này nhưng phải đảm bảo bền vững và không gây xung đột với các ngành kinh tế khác, góp phần phát triển kinh tế vùng trung du, miền núi.