Kinh tế biển: Phát triển khu thương mại tự do và trung tâm tài chính hải ngoại

Khu thương mại tự do Khánh Hòa

Tỉnh Khánh Hòa có bờ biển dài 490 km, dài nhất trong 21 địa phương có biển của nước ta. Giám đốc Sở Tài chính Châu Ngô Anh Nhân cho biết, tỉnh Khánh Hòa đang trình Trung ương đề án thành lập Khu thương mại tự do Khánh Hòa. Đề án thành lập Khu thương mại tư do Khánh Hòa gắn kết các khu kinh tế ven biển, cảng biển, cảng hàng không quốc tế trong tỉnh để thúc đẩy tăng trưởng. 

Khu thương mại tư do được hưởng nhiều ưu đãi về thuế, hải quan, thủ tục hành chính, chính sách đất đai, tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư trong nước và quốc tế. Từ đây, thúc đẩy mạnh mẽ phát triển logistics, vận tải biển, xuất khẩu và du lịch biển. Trong ngắn hạn, Khu thương mại tư do chưa tạo nhiều nguồn thu cho ngân sách bởi chính sách ưu đãi thuế nhưng sẽ tác động tăng thu ngân sách về dài hạn, bởi thúc đẩy đầu tư FDI và sản xuất hướng đến xuất khẩu, giúp tăng trưởng GRDP. Sau thời gian ưu đãi, doanh nghiệp sẽ đóng góp ổn định vào ngân sách với nhiều khoản thu tăng lên hàng năm theo quy mô hoạt động như lệ phí hải quan, phí sử dụng hạ tầng, dịch vụ logistics…

Đặc khu Phú Quốc đang được đề xuất chiến lược đột phá chuyển mình từ điểm đến du lịch đơn thuần thành trung tâm tài chính, công nghệ, logistics tích hợp để phát huy tiềm năng kinh tế biển xanh. Ảnh: phuquoctrip.com

TS. Hà Huy Ngọc ở Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới cho biết: Mô hình khu thương mại tư do là xu thế toàn cầu, đến cuối năm 2024 đã có hơn 5.300 khu tại 147 quốc gia và vùng lãnh thổ, tạo ra hơn 200 triệu việc làm trực tiếp và 3.800 tỷ USD giá trị gia tăng liên quan đến thương mại. Các khu khu thương mại tư do là những mô hình linh hoạt, sáng tạo về thể chế, để khai thác lợi thế vị trí chiến lược, quan hệ thương mại, chi phí sản xuất, tạo môi trường đầu tư kinh doanh hấp dẫn. Qua các khu thương mại tư do tiêu biểu quốc tế như Thượng Hải, Hải Nam, Incheon, Jebel Ali thì Khu thương mại tư do Khánh Hòa nên theo mô hình hỗn hợp, đa dạng ngành nghề từ sản xuất, logistics đến thương mại, dịch vụ, công nghệ cao và đổi mới sáng tạo.

Khu thương mại tư do Khánh Hòa đặt tại Khu kinh tế Vân Phong để tận dụng lợi thế 19 phân khu chức năng ở đây. Khu kinh tế Vân Phong nằm sát tuyến hàng hải quốc tế, sở hữu vịnh nước sâu lý tưởng cùng hệ thống cảng biển quy mô, đang được quy hoạch thành trung tâm kinh tế biển hiện đại đa ngành: cảng trung chuyển container quốc tế, logistics, du lịch - giải trí cao cấp, công nghiệp sạch, năng lượng tái tạo và công nghệ cao trong chế biến hải sản. Tính đến giữa năm 2025, Khu kinh tế Vân Phong có 155 dự án đã được cấp phép với tổng vốn đầu tư gần 5,4 tỷ USD, trong đó có 24 dự án FDI của Nhật Bản, Hàn Quốc, Hoa Kỳ, Singapore... Trong 6 tháng đầu năm 2025, doanh thu đạt 1,07 tỷ USD, kim ngạch xuất khẩu 751 triệu USD, đóng góp ngân sách hơn 1.000 tỷ đồng và tạo việc làm cho gần 20.000 lao động. Cảng Vân Phong có độ sâu tự nhiên hơn 20m được kỳ vọng trở thành cảng trung chuyển quốc tế lớn nhất Việt Nam sẽ thúc đẩy phát triển Khánh Hòa và cả khu vực Nam Trung Bộ.

Mô hình OFC - Nền tảng tăng trưởng đột phá cho Phú Quốc 

Tỉnh An Giang có bờ biển dài hơn 200 km với vùng biển rộng trên 63.000km² và 143 hòn đảo, trong đó, đặc khu Phú Quốc giàu tiềm năng lợi thế phát triển kinh tế biển. Các nhà đầu tư quốc tế và Việt Nam ở Quỹ Dragon Capital cho rằng mô hình trung tâm tài chính hải ngoại (OFC) sẽ là nền tảng tăng trưởng đột phá cho Phú Quốc và Việt Nam 

Trên thế giới đã có các OFC như Singapore, Hồng Kông, Quần đảo Virgin thuộc Anh chứng minh khả năng thu hút dòng vốn quốc tế khổng lồ, vượt xa quy mô GDP nội địa. Thành công dựa trên môi trường pháp lý linh hoạt, chính sách thuế cạnh tranh, tự do hóa tài chính và cơ chế bảo mật tài sản cao. Các OFC đóng vai trò quan trọng trong mạng lưới tài chính toàn cầu, giúp luân chuyển vốn, tối ưu thuế và phân bổ rủi ro. 

Tiềm năng của mô hình OFC để phát triển đặc khu Phú Quốc khá rõ. Bởi nằm ở vị trí chiến lược trong hành lang kinh tế Đông Nam Á - Ấn Độ Dương. Có thể trở thành OFC kiểu mới nếu thiết lập thể chế tự chủ cao, hệ thống pháp lý đặc thù và cơ sở hạ tầng hiện đại. Mô hình này giúp Kiên Giang chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giảm phụ thuộc tài nguyên thô và thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Yếu tố cốt lõi để thành công: Tư duy thể chế đột phá, pháp lý linh hoạt, tầm nhìn chính trị rõ ràng, ổn định chính trị, minh bạch thể chế và dịch vụ công chất lượng cao. 

Phú Quốc có tiềm năng trở thành trung tâm tài chính hải ngoại (OFC) kiểu mới của khu vực. Ảnh: ST

Chiến lược đột phá cho Phú Quốc là chuyển đổi vai trò và chức năng: Chuyển mình từ điểm đến du lịch đơn thuần thành trung tâm tài chính, công nghệ, logistics tích hợp. Thu hút doanh nghiệp quốc tế bằng khu vực pháp lý đặc biệt, thủ tục hành chính số hóa, rút ngắn thời gian đăng ký kinh doanh, tòa án kinh tế nhanh chóng, minh bạch. 

Ở đây kiến tạo hệ sinh thái đổi mới sáng tạo: Xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp quốc tế với quỹ đầu tư mạo hiểm, cơ sở nghiên cứu và phát triển công nghệ, chương trình hỗ trợ khởi nghiệp xuyên biên giới. Khuyến khích đại học hàng đầu thế giới thành lập cơ sở tại Phú Quốc. 

Phát triển hạ tầng kết nối toàn cầu: Xây dựng mạng lưới giao thông, cảng biển và sân bay quốc tế hiện đại, kết nối trực tiếp với các trung tâm tài chính châu Á như Singapore, Hồng Kông, Tokyo, Seoul, Dubai. 

Thiết kế thể chế đặc biệt: Quy hoạch Phú Quốc thành Đặc khu kinh tế Net Zero, ưu tiên kinh tế không khói (đổi mới sáng tạo, du lịch chất lượng cao, công nghệ cao, tài chính xanh). Chính quyền đặc khu vận hành theo mô hình quản lý chính quyền hải ngoại, có hệ thống kiểm soát biên giới, hải quan và ngân hàng trung ương độc lập. 

Phú Quốc cần một chiến lược đột phá: từ du lịch đơn thuần thành trung tâm tài chính, công nghệ, logistics tích hợp. Ảnh: ST

Để thực hiện chiến lược đột phá, Phú Quốc cần có chính sách ưu đãi vượt trội của Đặc khu Thị thực du lịch tự do: Cấp ngay tại cửa khẩu (90-180 ngày), gia hạn trong nội khu. Hộ chiếu Đặc khu cấp miễn phí cho người dân hiện tại, và cho nhà đầu tư 1-3 triệu USD, mở đường thu hút doanh nghiệp khởi nghiệp tỷ đô. Người Việt Nam cũng cần có visa như công dân quốc tế. Miễn/giảm thuế sâu rộng: Miễn thuế thu nhập cá nhân, thuế kinh doanh tài chính; miễn thuế thu nhập doanh nghiệp, doanh thu, GTGT 30-50 năm. Tự do vận chuyển hàng hóa giữa đặc khu và thế giới; hàng hóa từ đặc khu vào Việt Nam xử lý như nhập khẩu. Tự do hóa tài chính hoàn toàn: Vốn lưu chuyển không kiểm soát, không giới hạn trần/sàn lãi suất. 

Tầm nhìn chiến lược: Thiết lập OFC tại Phú Quốc, hoạt động như một khu vực pháp lý cung cấp dịch vụ tài chính cho doanh nghiệp không cư trú, với hoạt động tài chính vượt xa quy mô nền kinh tế nội địa. Đưa Kiên Giang trở thành trung tâm kinh tế biển xanh, kết nối với dòng chảy tài chính toàn cầu. Vượt qua giới hạn phát triển dựa vào tài nguyên và lao động giá rẻ, hướng tới tăng trưởng xanh và hội nhập kinh tế số. Định hình Phú Quốc như một Singapore mới nếu có quyết tâm chính trị, thể chế phù hợp và triển khai đồng bộ.