Cá ngựa: Vị thuốc quý trong y học cổ truyền và những điều cần biết

Công dụng của cá ngựa theo y học cổ truyền

Theo các tài liệu y học cổ truyền, cá ngựa mang trong mình nhiều công dụng giá trị, tập trung chủ yếu vào việc bồi bổ và tăng cường chức năng của cơ thể.

Công dụng nổi bật và được biết đến rộng rãi nhất của cá ngựa là khả năng tăng cường sinh lực và cải thiện sức khỏe nam giới. Nó được xem là một vị thuốc bổ dương hàng đầu, thường được sử dụng để hỗ trợ điều trị các chứng như yếu sinh lý, liệt dương hay xuất tinh sớm. Ngoài ra, cá ngựa còn được xem là một vị thuốc bổ tổng quát, giúp bồi bổ cơ thể, nâng cao sức đề kháng, đặc biệt hữu ích cho những người suy nhược, mệt mỏi hoặc đang trong giai đoạn phục hồi sau khi ốm. Các tác dụng như bổ thận, tráng dương và hỗ trợ tuần hoàn máu cũng là những giá trị được ghi nhận.

Không chỉ vậy, cá ngựa còn được ứng dụng trong một số bài thuốc để hỗ trợ điều trị các bệnh lý cụ thể như hen suyễn, ho lâu ngày không khỏi, đau lưng và mỏi gối. Đối với phụ nữ, trong một số trường hợp, nó được dùng để hỗ trợ phục hồi sức khỏe sau khi sinh, giúp tăng cường khí huyết và lưu thông máu.

Các phương pháp sử dụng phổ biến

Để phát huy tác dụng, cá ngựa thường được sử dụng qua ba phương pháp chính. Phổ biến nhất là ngâm rượu, trong đó cá ngựa khô (thường dùng theo cặp đực và cái) được ngâm với rượu trắng trong khoảng thời gian từ 1 đến 3 tháng. Rượu cá ngựa thường được uống với liều lượng nhỏ hàng ngày để bồi bổ cơ thể. 

Phương pháp thứ hai là kết hợp với các dược liệu khác như nhân sâm, kỷ tử, hay nhung hươu trong các thang thuốc sắc hoặc món ăn hầm bổ dưỡng để gia tăng hiệu quả. 

Cuối cùng, cá ngựa khô cũng có thể được nghiền thành bột mịn để dùng trực tiếp hoặc bào chế thành dạng viên hoàn tiện lợi.

Cá ngựa có thể dùng để sắc thuốc. Ảnh: Y Tâm Đường

Những lưu ý quan trọng và góc nhìn của khoa học hiện đại

Tuy được tin dùng rộng rãi, việc sử dụng cá ngựa cần tuân thủ những nguyên tắc an toàn nghiêm ngặt. Điều quan trọng cần nhấn mạnh là các công dụng của cá ngựa chủ yếu dựa trên kinh nghiệm của y học cổ truyền, trong khi các nghiên cứu khoa học hiện đại chứng minh hiệu quả một cách rõ ràng vẫn còn hạn chế. Do đó, người dùng không nên lạm dụng. Việc sử dụng quá nhiều rượu cá ngựa hoặc các chế phẩm từ nó có thể gây ra các tác dụng phụ như nóng trong người hoặc tăng huyết áp.

Đặc biệt, có một số đối tượng chống chỉ định với cá ngựa. Những người có thể trạng âm hư hỏa vượng (biểu hiện là người gầy, hay nóng trong, bốc hỏa), phụ nữ đang mang thai và những người có tiền sử dị ứng với hải sản tuyệt đối không nên sử dụng. Hơn nữa, chất lượng của dược liệu cũng là một yếu tố then chốt, cần đảm bảo chọn mua cá ngựa từ nguồn gốc uy tín, không bị tẩm ướp hóa chất bảo quản.

Thực trạng đáng báo động về nguồn lợi và vấn đề bảo tồn

Đằng sau những công dụng được lưu truyền, việc khai thác cá ngựa để đáp ứng nhu cầu thị trường đang đặt ra một vấn đề nhức nhối về bảo tồn. Việt Nam hiện là một trong năm quốc gia xuất khẩu cá ngựa khô hàng đầu thế giới, với sản lượng ước tính lên đến 6,5 tấn (tương đương 2,2 triệu cá thể) mỗi năm. Nhu cầu khổng lồ này đã dẫn đến hoạt động khai thác tự nhiên quá mức, thiếu bền vững.

Hệ quả trực tiếp là sự suy giảm nghiêm trọng về trữ lượng, thể hiện qua việc kích thước trung bình của cá ngựa bị khai thác đã giảm đi một nửa, từ hơn 120 mm xuống chỉ còn khoảng 60 mm. Bên cạnh đó, sự suy thoái hệ sinh thái biển, đặc biệt là sự biến mất của các thảm cỏ biển và rạn san hô – môi trường sống thiết yếu của cá ngựa, đang đẩy loài này vào tình thế nguy cấp hơn. Điều này không chỉ là một tổn thất về đa dạng sinh học mà còn đặt ra câu hỏi về tính bền vững của việc sử dụng cá ngựa làm dược liệu trong tương lai.

Số lượng cá ngựa đang bị sụt giảm nghiêm trọng do khai thác quá mức.  Ảnh: Sức khoẻ đời sống

Vị thuốc quý cần được sử dụng một cách có trách nhiệm

Nhìn chung, cá ngựa giữ một vị trí đặc biệt trong y học cổ truyền như một dược liệu có giá trị bồi bổ sức khỏe. Tuy nhiên, giá trị của vị thuốc này chỉ thực sự bền vững khi nguồn lợi tự nhiên được bảo vệ. Trước thực trạng suy giảm nghiêm trọng, việc sử dụng cá ngựa cần được cân nhắc không chỉ ở góc độ hiệu quả và an toàn, mà còn ở góc độ trách nhiệm với đa dạng sinh học. Việc tham khảo ý kiến chuyên gia và ưu tiên các sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, bền vững (nếu có) là điều cần thiết để bảo tồn vị thuốc quý này cho các thế hệ tương lai.