Mục tiêu làm giàu từ biển vẫn còn quá xa: Bài 1: Khai thác biển chưa bền vững

Cùng thực hiện chiến lược chung ấy, Cà Mau từ lâu cũng khẳng định, biển là một ngành kinh tế mũi nhọn vô cùng quan trọng trong cơ cấu kinh tế. Nhưng với thực tế khó khăn như hiện nay thì việc thực hiện được mục tiêu đó đối với Cà Mau xem ra còn nhiều vấn đề phải bàn.

Tuy được xác định là nền kinh tế mũi nhọn, nhưng hiện nay, quy mô phát triển kinh tế biển hoàn toàn chưa xứng tầm với tiềm năng và giá trị mà nó mang lại. Quy hoạch không sát thực tế, quản lý lỏng lẻo đã thể hiện rất rõ quá trình phát triển nghề khai thác biển ở Cà Mau chưa bền vững. Tài nguyên biển mỗi lúc một cạn kiệt, tàu thuyền không được nâng cấp, phương thức khai thác lạc hậu, việc bảo quản chất lượng sản phẩm chưa tốt… đã khiến đời sống ngư dân chông chênh theo từng con nước.

Là vùng biển giàu tiềm năng, ngư trường Cà Mau từ lâu thu hút lượng tàu khá lớn từ các tỉnh về khai thác. Chỉ tính riêng đội tàu của Cà Mau hiện nay cũng đã trên 4.683 phương tiện với tổng công suất trên 476.900 CV. Tuy nhiên, số lượng khai thác thường xuyên đạt hiệu quả thì chẳng là bao, đa phần vẫn còn tuỳ thuộc vào sự may rủi.

Ngày một “khó ăn”

Những năm gần đây, nghề khai thác biển mỗi lúc một khó khăn hơn. Ông Nguyễn Bửu San, Phó Chi cục trưởng Chi cục Khai thác và Bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản (KT&BVNLTS), cho biết, năng suất đánh bắt ngày càng giảm, trong khi chi phí tăng nhanh, giá bán sản phẩm thì bấp bênh. Và hậu quả tất yếu không thể tránh khỏi là đời sống ngư dân ngày càng khó khăn.

Theo đánh giá của các ngư dân có nhiều năm kinh nghiệm trong nghề khai thác biển, so với trước đây 10 năm, sản lượng khai thác giảm 50-60%. Ông Trần Minh Đặng, ngư dân khóm 1, thị trấn Sông Đốc, than: Với đội tàu 11 chiếc trang bị máy từ 230-350 CV, nhưng hiệu quả khai thác khá thấp, có chuyến huề vốn. Nếu như cách đây 10 năm, mang tàu công suất 90 CV đi một chuyến biển kiếm 700-800 kg mực khô là chuyện trong tầm tay, còn giờ đây chỉ được khoảng 250 kg là trúng. Khó khăn ấy một phần do ngư trường cạn kiệt, chi phí liên tục tăng mà giá bán sản phẩm quá bấp bênh.

Ngoài ra, bến bãi, cảng, nhà máy chế biến chưa được đầu tư đồng bộ càng làm cho nghề đánh bắt đạt hiệu quả không cao. Ông Lưu Văn Thọ, Chủ tịch UBND thị trấn Rạch Gốc, huyện Ngọc Hiển, cho biết, cửa biển Rạch Gốc mỗi khi vào con nước mỗi ngày có 500-600 phương tiện cặp bến với sản lượng hàng ngàn tấn. Tuy nhiên, với điều kiện hạ tầng hậu cần nghề cá còn nhiều hạn chế như hiện nay, đa phần người dân chỉ thu mua được những loại mực, cá có giá trị kinh tế cao, còn lại một lượng lớn phải chuyển sang cửa Sông Đốc hay Gành Hào để bán.

Ngoài ra, số ngư phủ được đào tạo cũng chỉ mới ở mức trên 30%. Ông Trần Hoàng Sơn, ngư dân Khánh Hội, huyện U Minh, bộc bạch: “Giờ đây ngư trường đã quá sức chịu đựng. Tàu lớn, tàu bé thay nhau khai thác cả ngày lẫn đêm trên tất cả các vùng biển, thử hỏi tôm, cá làm sao có thể sinh sôi, lớn lên kịp. Hiện nay nhiều loại cá có giá trị cao đã không còn thấy”.

Ngư dân, địa phương “khát” vốn

Thiếu vốn hiện nay thật sự là một bài toán khó đối với nghề khai thác biển. Nhiều phương án tổ chức lại sản xuất nghề biển, những dự án chuyển đổi ngành nghề đã được thành lập nhưng thực chất vẫn chưa thể triển khai do không thể đáp ứng vốn. “Hiện nay chủ trương đã có, phương án tổng thể phát triển nghề khai thác biển cũng đã được xây dựng nhưng phải nằm chờ vốn”, ông Nguyễn Bửu San thông tin.

Theo thống kê mới nhất của Chi cục KT&BVNLTS, toàn tỉnh còn khoảng 561 phương tiện nhỏ có công suất máy dưới 20CV. Đây là nhóm phương tiện hoạt động xâm hại nguồn tài nguyên lớn nhất cần phải chuyển đổi. Tuy nhiên, ông San cho biết thêm, theo định mức chuyển đổi hiện nay, một phương tiện cần hỗ trợ từ Nhà nước trên 125 triệu đồng và hộ gia đình phải đóng góp 125 triệu đồng nữa mới có thể vươn khơi. Nguồn vốn này vượt ngoài khả năng ngân sách tỉnh nên phải chờ Trung ương. Vì thế, việc chuyển đổi ngành nghề khai thác biển hiện nay vẫn chưa thực hiện được.

Chủ tịch UBND thị trấn Cái Đôi Vàm, huyện Phú Tân Trần Minh Nguyên nhận định: “Ngư dân khai thác biển chỉ biết gắn với biển, muốn chuyển họ qua ngành nghề khác là vô cùng khó. Đa phần ngư dân hoạt động ven bờ phương tiện nhỏ, trình độ thấp, do đó chuyển họ sang buôn bán, kinh doanh hay trồng trọt, chăn nuôi là gần như không thể”.

Để phát triển nghề khai thác biển, ngư dân chỉ còn biết mong chờ nguồn vốn vay từ ngân hàng và các tổ chức tín dụng khác. Tuy nhiên, hiện nay nguồn vốn này rất khó tiếp cận. Ông Lý Nam Hải, Giám đốc Ngân hàng NN&PTNT tỉnh Cà Mau, thừa nhận, dư nợ trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn là trên 5.933 tỷ đồng, chiếm trên 92% so với tổng dư nợ hiện nay của ngân hàng. Tuy nhiên, dư nợ này chủ yếu thuộc lĩnh vực nông nghiệp, còn khai thác biển chiếm số lượng rất ít, chỉ có một phần nhỏ ở Sông Đốc và Ngọc Hiển được đầu tư.

Câu chuyện hơn 300 tỷ đồng đầu tư cho nghề khai thác thuỷ sản sau cơn bão số 5 năm 1997 đến nay vẫn chưa thu hồi được cũng là một nguyên nhân khiến ngư dân khó tiếp cận vốn vay. Ông Nguyên nhận định, việc đầu tư không thu hồi được vốn khiến các nhà đầu tư e ngại khi cho ngư dân vay. Bên cạnh đó, đa phần ngư dân nằm trong diện phải chuyển đổi là không có tài sản thế chấp, tàu thì nhỏ lại cũ nên không thể thế chấp nên ngân hàng không thể cho vay.

Chi phí đầu tư cao, hiệu quả không ổn định nên không ít ngư dân đành chấp nhận bỏ nghề, nhất là ngư dân ở một số cửa biển nhỏ. Cũng là nơi “vang bóng một thời” trong khai thác biển nhưng hiện nay một số ngư dân Cái Đôi Vàm, huyện Phú Tân đành chấp nhận “buông tay” sau nhiều lần thua lỗ. Ông Nguyễn Hồng Hài, cán bộ phụ trách khai thác thuỷ sản của thị trấn Cái Đôi Vàm, cho biết, đội tàu khai thác giảm đáng kể. Nếu như vào năm 2010, tàu có công suất từ 90CV trở lên là 326 phương tiện thì giờ đây chỉ còn 83 chiếc; tàu công suất 20CV đến dưới 90CV cũng chỉ còn 122 phương tiện. Đặc biệt, hiện nay toàn bộ đội tàu của cửa biển Cái Đôi Vàm chỉ còn 2 cặp cào đôi.

Ông Hài cho rằng, việc đội tàu khai thác trên địa bàn giảm mạnh những năm gần đây cũng không có gì là khó hiểu. Do khai thác không hiệu quả, nợ tiền dầu, tiền nước đá, tiền vay mượn để sửa chữa, nâng cấp tàu thuyền buộc một số ngư dân phải bán tàu hay cho thuê lại tàu để thanh toán nợ nần. Có những trường hợp theo nghề biển đến lúc gần cuối đời đành chấp nhận cảnh trắng tay, phải đi làm thuê kiếm sống qua ngày.

Tuy hiện nay có khá nhiều trường hợp theo nghề khai thác biển lâm vào cảnh khốn khó, nhưng trong cuộc chiến sinh tồn với biển cũng đã xuất hiện không ít trường hợp tìm được hướng đi mới đầy triển vọng. Đó là những người có cách nghĩ và cách làm theo tư duy mới và phù hợp với hoàn cảnh hiện tại./.