Ảnh hưởng của Dipterex đến đời sống thủy sinh vật và con người

Cấu tạo và đặc tính của Dipterex

Dipterex là hợp chất hóa học có tên hóa học: 2,2,2-Trichloro-1-hydroxyethyl)phosphonic acid dimethyl ester(C4H8Cl3O4P). Khối lượng phân tử: 257,436 g/mol. Dipterex ở dạng tinh thể màu vàng trắng nhạt và có mùi ethyl ether. Các sản phẩm thương mại của Dipterex có nhiều tên khác nhau như:  Anthon, Bovinos, Briten, Chlorophos, Ciclosom, Ditrifon, Dylox, Dyrex, Equino-Aid, Foschlor, Leivasom, Neguvon, Masoten, Pronto, Phoschlor, Proxol, Totalene, Trichlorophene, Trichlorophon, Trinex, Tugon and Vermicide Bayer 2349... Khi Dipterex được sử dụng ở dạng thuốc, thường được gọi là metrifonate hay metriphonate.

Dipterex hòa tan khá tốt trong nước (120g/L), ngoài ra còn có khả năng hòa tan trong các dung môi khác như: alcohols, ketones, dichloromethane, 2-propanol, methylene chloride and toluene. Khi hòa tan Dipterex vào nước, hơn 80% hoạt chất sẽ nhanh chóng chuyển hóa thành các hóa chất khác nhau trong đó Dichlorvos là một trong các hợp chất chủ yếu.  Thời gian bán hủy (DT50) của trichlorfon trong nước ở nhiệt độ 25oC là 117 ngày ở pH=5, 38 giờ ở pH=7 và 31 phút ở pH=9. Hợp chất Dichlorvos cũng được sử dụng phổ biến và có các tên thương mại như: Dipterex, Apavap, Benfos, Cekusan, Cypona, Derriban, Derribante, Devikol, Didivane, Duo-Kill, Duravos, Elastrel, Fly-Bate, Fly-Die, Fly-Fighter, Herkol, Marvex, No-dịch hại, Prentox, Vaponite, Vapona, Verdican, Verdipor, và Verdisol. Cũng như Dipterex, Dichlorvos đã bị cấm sử dụng.

Sử dụng Dipterex trong nuôi trồng thủy sản

Trước đây, Dipterex được sử dụng như một loại hóa chất có hiệu quả trong nghề nuôi trồng thuỷ sản. Nó được sử dụng để diệt các loại ký sinh trùng có hại trong thủy sản. Dipterex có khả năng diệt côn trùng rất cao, chúng được sử dụng ở dạng bột, khối hay nhủ tương với hoạt chất dao động từ 40% đến 98%. Trong nuôi trồng thủy sản, Dipterex dùng để diệt giáp xác trong ao nuôi tôm, tẩy trùng ao nuôi và trị các bệnh do ký sinh trùng gây ra như: protozoa, trùng mỏ neo, rận cá... hay dùng để diệt các loại sán lá, các nội ký sinh. Nồng độ sử dụng phun xuống ao 0,1 ppm đối với Dipterex 50% hay 0,1-0,2 g/m3 đối với dạng bột.

Ảnh hưởng của Dipterex đối với đời sống thủy sinh vật

Dipterex rất độc đối với thủy sinh vật. Độ độc cấp tính của hoạt chất Trichlorfon (LC50 hoặc EC50) đối với những loài nhạy cảm (sensitive species) thường rất nhỏ, giá trị LC50 của một số loài động vật thủy sinh được minh họa qua Bảng sau:

Dipterex cũng như các thuốc trừ sâu gốc lân khác, tác động lên cá làm biến đổi tế bào biểu mô của cơ quan hô hấp, thay đổi cấu trúc mang cá và làm giảm điều hòa áp suất thẩm thấu, làm thay đổi cấu trúc của các lá mang cá. Thêm vào đó, việc ức chế hoạt tính của enzyme Acethylcholinesterase (AchE) làm giảm khả năng bơi lội của cá dẫn đến làm giảm khả năng sử dụng hiệu quả thức ăn của cá. Nghiên cứu trên lươn (Anguilla anguilla) khi tiếp xúc với dichlorvos có sự giảm hoạt tính của engyme Glutathione. Cá rô phi (Oreochromis niloticus) sau 72 giờ tiếp xúc với dipterex ở nồng độ 0,25 ppm đã gây nên hiện tượng phù và xuất huyết đồng thời làm tăng hoạt tính của enzyme AChE ở cơ của cá. Đối với đa số các loài cá, khi cho tiếp xúc với dipterex hay dichlorvos, hoạt tính của engyme AchE và glutathione trên não bị ức chế, chứng tỏ hóa chất này có ảnh hưởng đến sức khỏe cá nuôi hay ít nhất là gây stres trên cá nuôi. Đối với tôm càng xanh khi cho tiếp xúcvới Dipterex, khả năng đáp ứng miễn dịch của tôm bị ức chế, khả năng kháng lại vi khuẩn Lactococcus garvieae bị giảm. 

Ảnh hưởng của Dipterexđối với sức khỏe con người

Sau khi hóa chất tiếp xúc qua da trong vài phút hay kéo dài trong vài giờ, thuốc sẽ thấm qua da, đi vào máu và tác động đến chức năng thần kinh do ức chế enzyme cholinesterase. Một số triệu chứng gặp phải như buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng, nhức đầu, chóng mặt, đau mắt, mờ mắt, chảy nước mắt, đổ mồ hôi hay hôn mê. Bên cạnh đó, hóa chất này còn gây độc mãn tính đối với người sử dụng. Khi tiếp xúc nhiều với dipterex xuất hiện một số biểu hiện như: giảm trí nhớ, mất tập trung, mất phương hướng, trầm cảm, ác mộng, mộng du và buồn ngủ hoặc mất ngủ. Các biểu hiện khác như đau đầu, buồn nôn, suy nhược, chán ăn, và mệt mỏi. Ngoài ra, một số nghiên cứu cho thấy trichlorfon có khả năng gây đột biến gen, quái thai và biến dạng xương trên chuột (mice), chuột cống (rat) và chuột đồng (hamster).

Tóm lại, Dipterex rất độc cho sức khỏe của người và động vật. Trong nuôi trồng thủy sản, sử dụng hóa chất này thực sự nguy hiểm do ảnh hưởng đến sức khỏe cá nuôi cũng như sức khỏe của người sử dụng. Vì vậy, không nên sử dụng loại hóa chất này trong sản xuất nông nghiệp cũng như nuôi trồng thủy sản.