Sốc phèn sau mưa: Nguyên nhân tôm búng lên mặt nước và cách xử lý khẩn cấp

Giải mã hiện tượng: cơn mưa axit và phèn tiềm ẩn

Nguyên nhân sâu xa của hiện tượng này đến từ sự sụt giảm đột ngột của độ pH trong ao. Nước mưa tự nhiên đã có tính axit nhẹ, nhưng nguy hiểm hơn, nó còn rửa trôi lượng phèn tiềm ẩn (phèn sắt, phèn nhôm) tích tụ trong đất từ trên bờ ao xuống nước.

Khi pH trong ao giảm xuống dưới mức an toàn (thường là dưới 6.5), lượng phèn này sẽ hòa tan vào nước. Chính sự kết hợp giữa pH thấp và nồng độ phèn hòa tan cao đã tạo ra một môi trường cực độc đối với tôm.

Tác động trực tiếp: tại sao phèn lại "bó mang" tôm?

Khi tôm sống trong môi trường nước có pH thấp và nhiễm phèn nặng, các ion kim loại từ phèn sẽ kết tủa và bám trực tiếp lên các tơ mang của tôm. Lớp phèn này hoạt động giống như một lớp keo, bịt kín các phiến mang, làm giảm nghiêm trọng khả năng trao đổi oxy của tôm.

Tôm sẽ rơi vào tình trạng ngạt cấp tính. Phản xạ tự nhiên của chúng là cố gắng búng mạnh lên khỏi mặt nước để tìm kiếm oxy và thoát khỏi môi trường độc hại. Đây chính là dấu hiệu của hiện tượng "phèn bó mang", một trong những nguyên nhân gây chết tôm nhanh và nguy hiểm nhất.

Phèn bám vào mang làm tôm hoạt động khó khăn. Ảnh: Khoa Thủy sản - VNUA

Phác đồ xử lý cấp cứu: 3 bước vàng để giải cứu đàn tôm

Khi thấy dấu hiệu tôm nhảy lên mặt nước, người nuôi cần hành động ngay lập tức theo phác đồ sau:

Bước 1: Ngưng mọi tác động gây xáo trộn:

Ngay lập tức ngưng cho ăn, ngừng chạy các dàn quạt nước guồng mạnh (chỉ nên duy trì sục khí oxy đáy nếu có). Việc này giúp giảm xáo trộn, tránh làm phèn lơ lửng thêm và giảm stress cho tôm.

Bước 2: Nâng pH khẩn cấp bằng vôi:

Sử dụng vôi nông nghiệp (CaCO₃) hoặc Dolomite với liều lượng cao (khoảng 20-30 kg/1.000 m³), hòa tan kỹ với nước rồi tạt đều khắp mặt ao. Vôi sẽ giúp nâng độ pH lên nhanh chóng, làm phèn kết tủa và giảm độc tính tức thì.

Bước 3: Khóa kim loại nặng bằng EDTA:

Sau khi pH đã ổn định trở lại, cần sử dụng các sản phẩm chứa EDTA để xử lý triệt để. EDTA sẽ khóa các ion kim loại nặng từ phèn lại, ngăn chúng gây hại cho tôm và giúp làm sạch môi trường nước.

Xử lý ao nuôi nhiễm phèn bằng vôi công nghiệp. Ảnh: Tạp chí Vietstock

Phòng ngừa từ gốc: Xây dựng “tấm khiên” chống phèn

Để tránh lặp lại tình trạng nguy hiểm này, người nuôi cần có một chiến lược phòng ngừa bài bản.

Nền tảng của việc này là xử lý phèn ngay từ khâu cải tạo ao. Cần bón vôi cho cả đáy ao và bờ ao, đặc biệt là trước khi mùa mưa bắt đầu, để trung hòa lượng phèn tiềm ẩn trong đất.

Trong suốt vụ nuôi, phải duy trì độ kiềm trong ao ở mức cao và ổn định (trên 120 ppm). Độ kiềm hoạt động như một hệ đệm, giúp môi trường nước chống lại sự thay đổi đột ngột của pH khi có mưa lớn.

Đồng thời, cần thường xuyên bổ sung khoáng chất và Vitamin C vào thức ăn. Việc này giúp tôm tăng cường sức đề kháng, giảm stress và có khả năng chịu đựng tốt hơn trước những biến động của môi trường.

Chủ động là chìa khóa kiểm soát rủi ro

Sốc phèn sau mưa là một rủi ro hiện hữu, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát được. Việc trang bị kiến thức và một quy trình ứng phó bài bản chính là chuẩn bị cho một vụ nuôi thành công.

Bằng cách hiểu rõ nguyên nhân gốc rễ và nắm vững phác đồ xử lý khẩn cấp, người nông dân có thể chuyển từ thế bị động "chữa cháy" sang chủ động "phòng cháy". Sự chủ động này không chỉ giúp bảo vệ đàn tôm qua những thời điểm nguy cấp. Quan trọng hơn, nó thể hiện tư duy của một người nuôi chuyên nghiệp, người làm chủ được ao nuôi của mình dựa trên khoa học và sự chuẩn bị, không phó mặc thành quả lao động cho may rủi.