)
Cá mú bị lở loét do nấm Ichthyophonus sp.
Nấm Ichthyophonus sp. được ghi nhận là một trong những nguyên nhân chính gây bệnh loét da trên nhiều cá, như: cá hồi cầu vồng, cá vàng, cá thu, cá trích, cá bơn, cá tuyết. Lần đầu, bệnh liên quan đến loại nấm này được ghi nhận tại Indonesia và Singapore ở 2 loài cá mú là: Plectropomus sp. và Cromileptes alteelsis.
Trong giới hạn của bài viết này, chúng tôi tiến hành khái quát các nội dung liên quan đến nguyên nhân gây bệnh, biểu hiện và cách phòng trị bệnh, cho người nuôi.
Nguyên nhân
Bệnh lở loét do nấm Ichthyophonus sp. gây ra có tên là Ichthyophoniosis. Ichthyophonus là một chi của ký sinh, nhân chuẩn, đơn bào ở cá. Chúng từng được coi là nấm, nhưng bằng chứng phát sinh gen cho thấy chúng có liên quan đến cả nấm và động vật. Bề ngoài giống như một loại nấm, tạo ra các bào tử và sợi nấm (Kocan et al., 2009).
Loại nấm này được tìm thấy ở các khu vực ven biển và cửa sông trên toàn thế giới, và dễ gây bệnh nhiễm trùng mãn tính (David E. Bruno, Anthony E. Ellis, 1996) cho các loại cá nuôi.
Triệu chứng
- Biểu hiện bên ngoài của cá nhiễm bệnh bao gồm các dấu hiệu không rõ ràng như chán ăn, chậm lớn, lờ đờ và thay đổi màu sắc. Kết cấu da sần sùi, loét da.
Loét da ở cá mú Plectropomus sp. do Ichthyphonus sp. gây ra nhiễm trùng (Chong và Chao, 1986).
- Các cơ quan nội tạng như lá lách, gan và thận bị sưng lên và phát triển nhiều tổn thương với các nốt màu trắng hoặc màu kem, đường kính lên tới 2 mm. Cá bị nhiễm bệnh cũng xuất các nốt này trong các mô cơ.
Mô tổn thương ở các mú Cromileptes alteelsis có các nốt trắng hoặc u hạt (Zafran et al., 1998).
- Những tổn thương dạng nốt trong các mô bị ảnh hưởng là các u hạt, bao gồm các tế bào viêm bao quanh bào tử hoặc sợi nấm xâm lấn. Khi nhìn dưới kính hiển vi, các nốt này có thể gồm các giai đoạn sống khác nhau của nấm Ichthyophonus sp. (u nang sớm, u nang phát triển và sợi nấm) trong các mô bị ảnh hưởng.
Các sợi nấm phát triển được bao quanh bởi các tế bào chủ, hình thành các tổn thương dạng nốt trong các mô bị nhiễm của cá mú Cromileptes alteelsis (Zafran et al., 1998).
Phân bố
Các báo cáo khoa học đều cho thấy rằng nấm Ichthyophonus sp. được tìm thấy ở các khu vực ven biển và cửa sông trên toàn thế giới (David E. Bruno, 1996).
Bệnh lở loét được ghi nhận đã xuất hiện và làm chết cá vào mùa hè năm 2008, 2009 ở một số cơ sở nuôi cá mú ở Phú Yên và Khánh Hòa. Trong năm 2010 và đầu năm 2011, bệnh cũng xuất hiện nhiều ở các vùng nuôi cá mú trong ao và trong lồng nổi trên biển thuộc các tỉnh Phú Yên, Khánh Hòa và Vũng Tàu. Bệnh xuất hiện nhiều vào mùa hè và nhất là vào lúc giao mùa, gây tỉ lệ chết cao.
Phòng trị
Hầu như vẫn chưa có báo cáo nào được ghi nhận liên quan đến điều trị bệnh do nấm Ichthyophonus sp. gây ra trên cá mú hoặc các loại cá biển thương phẩm khác.
Cá nhiễm bệnh ở các vùng nuôi thường liên quan đến việc sử dụng cá biển bị nhiễm mầm bệnh, cá bẩn để làm thức ăn; do đó, cần thận trọng khi sử dụng thức ăn sống cho cá. Quản lý chặt chẽ nguồn nước nuôi cũng là vấn đề ưu tiên hàng đầu, định kỳ thay nước và vệ sinh nguồn nước nuôi, lồng bè, ao nuôi. Người nuôi cũng cần lưu ý, nếu thả nuôi với mật độ cao sẽ dễ làm cá bị stress, tăng nguy cơ nhiễm nhiều bệnh khác, và nguy cơ lây lan nhanh chóng trong bầy đàn khi nhiễm bệnh.
Tránh làm cá bị thương, chuyển ngay cá có dấu hiệu bị nhiễm nấm khỏi hệ thống nuôi. Không cho cá thức ăn bẩn và hư. Bảo quản tốt thức ăn nhân tạo.
Cần tham vấn ý kiến của cơ quan thú y thủy sản để có biện pháp khắc phục, và điều trị phù hợp, kịp thời.
Tài liệu tham khảo
1. Mark D. Powell,Muhammad N. Yousaf, 2017. Chapter: 7 Cardiovascular Effects of Disease: Parasites and Pathogens, book Fish Physiology
2. Ichthyophonus, Diseases of Wild and Cultured Fishes in Alaska
3. Nagasawa, K. and E. R. Cruz-Lacierda (eds.) 2004: Diseases of cultured groupers. Southeast Asian Fisheries Development Center, Aquaculture Department, Iloilo, Philippines. 81 p.
