5 giải pháp để cá tra phát triển tốt hơn

Với mong muốn có được những ý kiến tâm huyết cho việc xây dựng Nghị định cá tra sắp tới và cho sự phát triển bền vững của ngành, Ban Biên tập cổng thông tin VASEP xin trân trọng giới thiệu ý kiến trải nghiệm lâu năm trong nghề của ông Trần Huy Hiển – Giám đốc Công ty TNHH Lê Như Brothers (Le Nhu Bros. Co., Ltd) về vấn đề này.

Dưới đây là nội dung ý kiến:

Để trả lại giá trị thực của cá tra, chúng ta phải làm rất nhiều chuyện chứ không phải cấm Công ty thương mại XK, Quản lý sản lượng cá nuôi XK và Có quy chuẩn chất lượng cá tra XK là đủ.

Theo tôi thấy mặc dù có một số công ty thương mại chào bán giá thấp nhưng chúng ta đặt câu hỏi do đâu mà công ty thương mại có thể bán giá thấp hơn các nhà máy trong khi họ phải mua lại từ các nhà máy để XK?

Câu trả lời thứ nhất là các nhà máy bán hàng kém chất lượng (tồn kho nhà máy không XK được) cho các công ty thương mại. Thứ hai là một số công ty thương mai mua cá tra vét ao, cá ngộp giá rẻ rồi đem gia công chế biến. Cuối cùng là các công ty thương mại đa số xuất cho các thị trường dễ tính, không đòi hỏi chất lượng cao.

Vậy, hậu quả của việc cấm các công ty thương mại XK là gì?

Thứ nhất, nhà máy không bán được hàng tồn kho, hàng vét kho...mà nhà máy không có thị trường hay không bán được vì mỗi nhà máy có 1 phân khúc thị trường riêng. Thứ hai là sẽ mất một lượng hàng XK đáng kể không chỉ cá tra vì các công ty thương mại có thể gom nhiều mặt hàng rồi xuất ghép trong khi nhà máy khó làm được chuyện này. Thứ ba, không quản được thì cấm là “vơ đũa cả nắm”. Như vậy, vô hình chung bóp chết hoạt động của các công ty thương mại làm ăn chân chính đang góp phần phát triển kinh tế trong nước.

Tôi đề nghị VASEP và Bộ NN&PTNT nên cân nhắc thật cẩn thận. Thật ra, cá tra “lộn xộn” như hiện nay không thể đổ lỗi hết cho các công ty thương mại, mà lỗi lớn nhất là chính sách quản lý của nhà nước chưa tốt. Bản thân các nhà máy, thậm chí một số nhà máy lớn cũng tự tranh bán với nhau bằng cách hạ giá, hạ chất lượng. Theo tôi, cần phải có một số giải pháp thiết thực và căn bản để cá tra phát triển tốt hơn.

Giải pháp thứ nhất là tái cơ cấu ngành cá tra. Các nhà máy không đủ vốn, không đủ khả năng thì không “cứu chữa” gì hết, cứ để họ phá sản hay sát nhập vào các nhà máy khác, chỉ nên còn lại khoảng 50 nhà máy lớn, trong đó mỗi tỉnh có tối đa 5 nhà máy. Các nhà máy lớn, dẫn đầu trong tỉnh cần có sự hộ trợ vốn của nhà nước để mua lại các nhà máy không hiệu quả, sắp phá sản rồi sát nhập thành 1 tập đoàn lớn.

Giải pháp thứ hai là tiến hành làm ngay tiêu chuẩn cá tra Việt Nam cụ thể là tiêu chuẩn VietGap. Khi có tiêu chuẩn cho sản phẩm cá tra thì các công ty thương mại phải bán đúng giá theo từng tiêu chuẩn chất lượng. Tuy nhiên, VietGap nên dựa theo tiêu chí của GlobalGap và ASC, chứ không sơ sài như dự thảo VietGAP vừa rồi. Điều này tránh tình trạng thị trường, khách hàng dẫn dụ sản phẩm cá tra đi theo tiêu chuẩn GlobalGAP, BAP, ASC như thời gian vừa qua. Trong tương lai chắc chắn khách hàng sẽ còn đòi hỏi nhiều nữa. Chi phí làm các tiêu chuẩn này “ngốn” không dưới vài chục tỷ một năm.

Giải pháp thứ ba là hạn chế và duy trì sản lượng cá nguyên liệu 1-1,2 triệu tấn/năm là vừa. Tổng sản lượng cá hồi trên toàn thế giới tới mấy chục năm qua cũng chỉ 1 triệu tấn/năm, trong khi Việt Nam mới gần 15 năm đã lên hơn 1 triệu tấn nguyên liệu. Chính vì vậy, không nên phát triển thêm diện tích nuôi cá tra ít nhất là trong 5 năm tới để tập trung ổn định “nội bộ ngành” và tiêu chuẩn chất lượng. Bên cạnh đó, cũng cần chính thức thông báo với thị trường là Việt Nam sẽ giảm sản lượng còn 1 triệu tấn nguyên liệu cá tra/năm trong 5 năm tới để tái cơ cấu ngành, ổn định chất lượng và bảo vệ môi trường.

Giải pháp thứ tư là cấm sử dụng hóa chất phụ gia trong chế biến cá tra như ngành cá hồi Na Uy đã làm. Cá tra có rất nhiều giá là do tăng trọng. Nếu các nhà máy không tăng trọng thì giá sẽ không chênh lệch vài chục cents/kg như hiện nay. Chi phí nguyên liệu đầu vào và nhân công của các nhà máy khác nhau không đáng kể, chính vì vậy, nhà máy nào tăng trọng cao hơn 10 % thì giá sẽ giảm 10% tương đương 30 cents.

Giải pháp thứ năm là cần xem lại có nên cấm XK cá Untrimmed (còn thịt đỏ) vì đây là tác nhân góp phần giảm giá trị cá tra. 10 năm trước Việt Nam chỉ XK cá tra loài well trimmed (cá thịt trắng) nhưng cách đây mấy năm Việt Nam lại XK cá tra loại Untrimmed khiến sản lượng nuôi tăng đột biến. Hiện nay thị trường tiêu thụ cá tra loại Untrimmed co hẹp lại khiến dư thừa cũng như tồn kho nhiều hơn. Hơn nữa, sản xuất và XK cá tra loại Untrimmed là đi ngược lại với chủ trương đưa hàm lượng giá trị gia tăng vào cá tra. Đáng lẽ, xuất phát ban đầu là chế biến và XK cá tra thịt trắng thì phải tiến tới tẩm bột, tẩm gia vị.... giảm XK cá tra dạng thô, tăng hàng giá trị gia tăng. Đằng này, từ cá tra thịt trắng giảm xuống 1 bậc thành cá tra thịt đỏ. Đây là kết quả của việc chúng ta cứ mãi chạy theo sản lượng nên mới làm cá tra thịt đỏ giá rẻ.

Với tấm lòng yêu nghề và mong muốn cá tra ổn định, tôi xin mạo muội nêu lên 1 số ý rất thẳng thắng như trên. Rất mong VASEP, Bộ NN&PTNN và Chính phủ xem xét ứng dụng các giải pháp trên. Tôi tin nếu chúng ta chịu làm và làm căn cơ như trên thì con cá tra sẽ có ngày tươi sáng.