Bài 1: Khi mực nước sông Mekong thay đổi bất thường

Sông Mekong hiện đang phải “cõng” hàng loạt đập thủy điện trên dòng chính bên cạnh các dự án phát triển khác. Cuộc tranh đua năng lượng này đã khiến dòng sông bị chia thành nhiều khúc, làm mất dần khả năng “xả” nước về vùng hạ du, trong đó chịu ảnh hưởng nặng nề nhất là hai quốc gia Campuchia và Việt Nam.

Bài 1: Khi mực nước sông Mekong thay đổi bất thường
Sông Mekong Nguồn: Fusun Konyali

Theo nhận định của giới chuyên gia, nếu các dự án xây đập thủy điện, chuyển nước phục vụ nông nghiệp, phá ghềnh đá trên sông Mekong tiếp tục được triển khai, lưu vực Mekong sẽ mất an ninh nguồn nước, giảm lượng phù sa, cũng như ảnh hưởng đến sinh kế của hàng triệu người dân, nhất là ngư dân nghèo sống dựa vào nghề đánh bắt cá, và sản xuất nông nghiệp ở hạ lưu vực.

Khi mực nước sông Mekong thay đổi bất thường

Không còn là dòng sông của sự thâm u và những cơn cuồng nộ thác ghềnh, Mekong giờ đã trở thành “dòng sông ánh sáng” bởi sinh lực chất chứa ngàn đời giờ đã hóa thành nguồn điện. Vậy nhưng, việc hàng loạt đập thủy điện “mọc” lên đã làm mực nước thay đổi đột ngột, tác động tiêu cực đến hệ sinh thái, cũng như sinh kế của hàng triệu người nông dân vùng hạ lưu.

Hơn 10 giờ sáng, tại Chiang Rai - một tỉnh biên giới miền Bắc Thái Lan nắng nóng như chảo lửa. Đứng trên đỉnh Tam giác vàng, phóng tầm mắt xuống dòng sông Mekong thơ mộng như tấm gương khổng lồ, du khách có thể chiêm ngưỡng toàn bộ phong cảnh hùng vĩ đôi bờ của xứ Lào, Myanmar.

Còn bên này, Thái Lan, các hoạt động diễn ra hết sức sôi nổi, với đủ các dịch vụ du lịch, các trang phục, đồ dùng cho du khách thăm quan. Phải mất rất lâu nài nỉ và liên tục tăng giá cho đoạn đường đi, người lái tàu mới liều mình chở chúng tôi cắt sóng lên đường.

Đúng 11 giờ 30, hành trình “phượt” trên sông Mekong bắt đầu. Trước khi tàu nổ máy, Chirasak Inthayod, gã trai người Thái đen đúa dặn trước: “Dòng chảy trên sông đang thay đổi bất thường, trên sông nổi lên nhiều bãi đá ghềnh, nên mọi người phải ngồi yên để tôi điều khiển nhé!.”

Qua Chiang Rai chừng 5 km, Inthayod đột ngột chuyển tay lái sang bên trái dòng sông. Thay vì mặt nước phẳng lặng, những bãi đá ghềnh khổng lồ nửa chìm nửa nổi, lồ lộ những ngấn bùn, nhô lên trên mặt nước như thạch trận, thách thức bản lĩnh người lái tàu nhỏ bé.

Trên đường đi, tàu gằn từng tiếng, "thở dốc" khi leo lên một đỉnh cao dựng đứng. Ngồi trên tàu, du khách luôn có xu hướng nảy lên, văng ra phía sau nếu không bám chắc. Hai bên sông là những dãy núi bạt ngàn hoa bông lau, với nhiều ngôi làng của đồng bào người Thái, Lào sinh sống.

Dưới chân núi, đoạn tiếp giáp mặt sông in hằn những dải ngấn nước với những vết loang lổ của phù sa. “Trước đây, nước sông lên cao, việc đi lại rất thuận lợi. Còn vài năm nay, dòng chảy bất thường và mực nước lên xuống bất thường do thủy điện xả lũ,” người lái tàu chia sẻ.

Chạy xuôi theo dòng Mekong, phóng tầm mắt ra xa, thi thoảng chúng tôi lại bắt gặp những chiếc thuyền nhỏ nằm ven bờ. Hỏi ra mới biết, người dân nơi đây có tập quán sinh sống và sản xuất gắn với núi rừng, sông nước nên có rất nhiều lồng bè nuôi cá hay những con thuyền chài lưới ở ven sông...

Vậy nhưng, sau nhiều giờ quan sát các hoạt động trên dòng chính sông Mekong, chúng tôi rất hiếm khi bắt gặp hình ảnh người dân đánh bắt cá. Vì sao thuyền bè, chài lưới dừng đỗ kín ven sông, nhưng lại vắng bóng người đánh bắt cá, tôm đến thế?

Quyết định đi tìm câu trả lời, chúng tôi ghé vào làng Huileak - ngôi làng ven sông thuộc huyện Viangkane, tỉnh Chiang Rai. Người dân nơi đây cho biết, trong vòng 3-4 năm qua, họ đã chứng kiến sự thay đổi bất thường về mực nước, xói lở bờ sông và suy giảm nguồn cá, nên việc đánh bắt thủy sản đã giảm đi nhiều.

Người dân lưu vực Mekong chung tay bảo vệ nguồn nước "dòng sông mẹ"

Nằm bên bờ sông Mekong, gia đình anh Chaiwat Daungtida sống đơn giản trong căn nhà nhỏ, nơi họ vừa bị nước sông cuốn đi chiếc thuyền đặt trên bờ. Anh Chaiwat Daungtida bảo chưa từng thấy những gì vừa xảy ra. Giữa mùa cạn, nước sông bỗng đột ngột dâng cao rồi cuốn đi “nồi cơm” của gia đình chỉ trong một đêm ngắn ngủi.

Hiện tượng nước dâng bất thường trong đêm như thế chưa từng xảy ra trong nhiều thập kỷ qua, và như những  dân làng ở phía bắc Thái Lan, anh Daungtida nghĩ ngay đến việc những con đập lớn xả nước từ trên thượng nguồn.

“Vài năm nay, mực nước lên xuống thất thường lắm. Có hôm buộc thuyền ven sông, tối thuyền đã nằm trên bờ. Nhưng có tối để thuyền sát bờ, sáng hôm sau nước lên thuyền đã trôi hàng chục mét. Cứ tình trạng này, chúng tôi lo sợ một ngày khu đất này sẽ bị nhấn chìm trong biển nước,” anh Daungtida rầu rĩ kể.

Mất dần sinh kế!

Thở dài hướng ánh mắt về phía con thuyền hoen gỉ nằm bên bờ sông, anh Daungtida kể, trước đây, bình thường mỗi ngày đánh bắt cá, gia đình anh cũng kiếm được 3.000 bath (gần 2 triệu VND). Còn từ năm 2014 đến nay, việc đánh bắt cá rất khó khăn. Vì thế, anh và nhiều người dân trong làng đã phải đổi nghề, đi làm xây dựng.

Ông Thongsook Inthavong, Trưởng làng Huileak cho biết: Làng có 156 hộ dân, với 1.625 nhân khẩu. Người dân nơi đây sống chủ yếu bằng nghề đánh bắt cá. Toàn bộ số tiền từ việc đánh bắt cá, người dân dành cho con cái học hành. Ngoài ra, bà con trong làng còn trồng hoa màu để ổn định cuộc sống.

“Trước đây, nguồn cá trên sông dồi dào, cá rất nhiều, nhưng nay đã giảm khoảng 60-70%%, nên phần lớn người dân phải chuyển nghề đi làm xây dựng theo thời vụ. Giờ đây, cả làng chỉ còn 3 hộ dân còn gắn bó quanh năm với nghề chài lưới,” ông Inthavong nói.

Vị Trưởng làng Huileak cũng nhận định nguyên nhân mực nước lên xuống bất thường, làm suy giảm sản lượng cá trên sông là do biến đổi khí hậu, thay đổi dòng chảy, nhưng đặc biệt là do các dự án thủy điện trên dòng chính sông Mekong.

“Bằng chứng là, một số nơi mực nước bất thình lình giảm 3-4m mà không có dấu hiệu gì báo trước và rồi lại tăng lên mức cao bất thường. Trong khi đó trời không có mưa, nên các con đập có thể là thủ phạm,” ông Inthavong nói thêm.

Giới khoa học kêu gọi tiết kiệm nước cho nông dân sông Mekong

Trước đó, trao đổi với phóng viên VietnamPlus tại Diễn đàn nhân dân Mekong được tổ chức tại tỉnh Chiang Rai (Thái Lan) vào ngày 14/3, ông Socheat, người dân sống trên làng nổi lòng hồ Tongle Sap, Camphuchia cho biết: Việc có quá nhiều dự án đập thủy điện xây dựng trên dòng chính sông Mekong sẽ khiến dòng sông này bị ngăn cách thành từng khúc.

“Là một cộng đồng sống trên làng nổi, chúng tôi chủ yếu dựa vào nguồn cá trên sông Mekong, thế nên việc xây đập sẽ tác động vô cùng lớn tới sinh kế, cuộc sống của chúng tôi. Chúng tôi không cần các dự án này vì chúng không mang lại lợi ích gì cho chúng tôi,” ông Socheat bộc bạch.

Từ góc độ chuyên gia, ông Senglong Youk - Phó giám đốc Tổ chức Hành động nghề cá Campuchia cũng nhận định, việc xây đập thủy điện trên dòng chính sông Mekong sẽ ảnh hưởng đến sinh kế của cộng đồng dân cư sinh sống ven sông, đặc biệt là đối với người dân sống trên các nhà nổi, chủ yếu dựa vào nghề chài lưới.

VIETNAM+
Đăng ngày 29/04/2017
Hùng Võ
Môi trường

Thừa Thiên - Huế: Đầm phá ô nhiễm, dân kêu trời

Hàng ngàn hộ dân ở 33 xã, phường, thị trấn sống dựa vào đầm phá Tam Giang - Cầu Hai (tỉnh Thừa Thiên - Huế), đang khốn khổ vì nguồn nước ô nhiễm nghiêm trọng.

Ô nhiễm đầm phá ở Thừa Thiên - Huế
• 14:32 14/03/2023

Sản xuất xà phòng từ chất nhầy ốc sên

Một con ốc sên sẽ tạo ra khoảng 2g chất nhờn. Để sản xuất 15 thanh xà phòng trọng lượng 100g, anh Desrocher ở thị trấn Wahagnies, miền Bắc nước Pháp cần khoảng 40 con ốc sên. Ảnh: Reuters

Xà phòng từ ốc sên
• 10:17 09/02/2023

Yên Bái: Thả hơn 30 nghìn cá giống xuống hồ Thác Bà trong ngày ông Công, ông Táo

Ngày 14/1, huyện Yên Bình (Yên Bái) đã tổ chức thả cá bổ sung nguồn lợi thủy sản hồ Thác Bà năm 2023 gắn với phong tục thả cá chép ngày 23 tháng Chạp.

Thả cá
• 12:02 19/01/2023

Xuất hiện pin làm từ vỏ cua, có thể tái chế 1000 lần

Các nhà khoa học đã phát minh ra một loại pin được làm từ vỏ cua, dễ phân hủy hơn nhiều so với pin lithium-ion.

Pin làm từ vỏ cua
• 09:46 12/01/2023

Tác động của biến đổi khí hậu đến nguồn lợi thủy sản ven biển

Biến đổi khí hậu (BĐKH) là một trong những thách thức lớn nhất của nhân loại trong thế kỷ XXI. Những thay đổi về nhiệt độ, mực nước biển, lượng mưa và các hiện tượng thời tiết cực đoan không chỉ ảnh hưởng đến đời sống con người mà còn tác động sâu sắc đến các hệ sinh thái tự nhiên, trong đó có hệ sinh thái biển và ven biển. Nguồn lợi thủy sản – vốn là một tài nguyên thiết yếu đối với sinh kế của hàng triệu người dân ven biển – đang chịu nhiều sức ép từ quá trình biến đổi khí hậu toàn cầu.

Nuôi trồng ven biển
• 11:19 07/07/2025

Cá bè trên sông Đồng Nai chết hàng loạt sau mưa lớn: Người nuôi cá thiệt hại nặng nề

Ngày 29-5, tại khu vực phường Long Bình Tân, TP Biên Hòa (Đồng Nai), nhiều hộ dân nuôi cá bè trên sông Đồng Nai đã báo cáo hiện tượng cá chết hàng loạt sau trận mưa lớn vào ngày 28-5. Ước tính ban đầu, khoảng 6 tấn cá các loại như rô phi, chép, trê, lăng, mè hỏi và trắm đã bị chết, gây thiệt hại đáng kể cho người nuôi.

Cá chết
• 09:00 01/06/2025

Đa dạng sinh học biển và vai trò trong khai thác thủy sản bền vững

Đa dạng sinh học biển là sự phong phú và đa dạng của các loài sinh vật sống trong môi trường biển, bao gồm các loài động vật, thực vật, vi sinh vật và các hệ sinh thái biển như rạn san hô, cỏ biển, và rừng ngập mặn. Đây là một yếu tố quan trọng không chỉ đối với sức khỏe của hệ sinh thái biển mà còn đối với sự phát triển bền vững của ngành thủy sản. Đa dạng sinh học biển không chỉ cung cấp nguồn lợi thủy sản mà còn giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định và sức khỏe của các hệ sinh thái biển.

Đa dạng sinh học biển
• 11:12 30/05/2025

Cá chết hàng loạt: Nguyên nhân và giải pháp cho người nuôi

Những ngày đầu tháng 5/2025, người dân TP.HCM không khỏi bàng hoàng trước cảnh tượng cá chết trắng mặt nước trên kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè. Tình trạng này không chỉ gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng mà còn ảnh hưởng đến đời sống sinh hoạt của người dân và đặt ra nhiều câu hỏi về nguyên nhân cũng như biện pháp phòng ngừa, đặc biệt đối với người nuôi trồng thủy sản.

Cá chết
• 09:55 12/05/2025

Logistics ngành thủy sản – một điểm nghẽn trong chuỗi giá trị thủy sản Việt Nam

Việt Nam tự hào là một cường quốc xuất khẩu thủy sản, với kim ngạch hàng năm lên đến hàng tỷ USD. Thế nhưng, đằng sau những con số ấn tượng đó là một nghịch lý đáng báo động: giá trị gia tăng và lợi nhuận thực tế thu về chưa tương xứng với tiềm năng. Khi mổ xẻ chuỗi giá trị, một "điểm nghẽn" mang tính sống còn đã lộ rõ, đó chính là logistics. Đây không còn là một chi phí dịch vụ đơn thuần, mà đã trở thành rào cản lớn nhất kìm hãm sức bật của toàn ngành.

Điểm nghẽn trong Logistics
• 11:00 20/07/2025

Cá muối chua: Món ăn truyền thống và mối nguy cơ chết người từ độc tố Botulinum

Mới đây, vào ngày 15/7/2025, anh A Khởi (23 tuổi, dân tộc Xơ Đăng, tỉnh Quảng Ngãi) đã được đưa đến Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi 2 trong tình trạng nguy kịch. Nguyên nhân được xác định là ngộ độc Botulinum sau khi anh ăn cơm với món cá muối chua tự làm tại nhà. Vụ việc một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về mối nguy hiểm chết người ẩn sau món ăn dân dã, biến một đặc sản truyền thống thành nguồn cơn của những bi kịch.

Ngộ độc Botulinum
• 11:00 20/07/2025

Ban đêm ở trại tôm: Nhìn thấu nguy cơ để giữ chắc mùa vụ

Trong khi người nuôi đã say giấc, ao tôm vẫn không ngừng "sôi động" với hàng loạt diễn biến môi trường, sinh vật phân hủy, và những nguy cơ tiềm tàng. Vậy ban đêm nuôi tôm làm sao cho đạt kết quả? Bài viết sau sẽ giúp bạn "nhìn thấu bóng tối", giữa mùa vụ nhiều rủi ro.

Ao nuôi tôm vào ban đêm
• 11:00 20/07/2025

Thủy sản Hùng Vương lại bị xử phạt

Từng là doanh nghiệp dẫn đầu ngành xuất khẩu cá tra Việt Nam, Công ty Cổ phần Hùng Vương (mã chứng khoán: HVG) đang đối mặt với một tương lai bất định khi liên tiếp vướng vào các vi phạm pháp luật và gánh nặng tài chính khổng lồ.

thủy sản Hùng Vương
• 11:00 20/07/2025

Trung quốc vượt Mỹ, trở thành thị trường thủy sản số 1 của Việt Nam

Số liệu thống kê 6 tháng đầu năm 2025 đã xác nhận Trung Quốc đã vượt qua Mỹ để trở thành thị trường nhập khẩu lớn nhất của thủy sản Việt Nam. Với kim ngạch xuất khẩu đạt 1,1 tỷ USD, thị trường tỷ dân này không chỉ cho thấy sức mua khổng lồ mà còn đặt ra những yêu cầu mới, đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam phải có một chiến lược tiếp cận bài bản và chuyên nghiệp hơn.

tôm thẻ chân trắng
• 11:00 20/07/2025
Some text some message..