Tái cấu trúc ngành thủy sản từ tư duy kinh tế tuần hoàn

Kinh tế tuần hoàn, với triết lý biến chất thải thành tài nguyên, đang được xem là chìa khóa để mở ra một chương phát triển mới: xanh hơn, hiệu quả hơn và bền vững hơn.

Biến phế phẩm thành "vàng": Tiềm năng tỷ đô bị bỏ ngỏ

Mỗi năm, ngành chế biến thủy sản Việt Nam tạo ra khoảng 1 triệu tấn phụ phẩm, nhưng chỉ khoảng 40% được tận dụng, chủ yếu làm bột cá giá trị thấp. Phần còn lại không chỉ là một sự lãng phí tài nguyên khổng lồ mà còn gây áp lực lớn lên môi trường. Tuy nhiên, tư duy "phế phẩm là tài nguyên" đang dần thay đổi bức tranh này. Theo báo Sài Gòn Giải Phóng thông tin trong bài Biến phế phẩm thủy sản thành tài nguyên tỷ đô, nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu khai thác "mỏ vàng" bị bỏ quên này, như:

- Tại TP.HCM, Công ty TNHH Phúc Lộc thu mua phế phẩm từ tàu cá để sản xuất 4.000-5.000 tấn bột cá/năm.

- Công ty TNHH Tứ Hải biến xương cá đục thành sản phẩm sấy khô xuất khẩu sang Nhật với giá 10 USD/kg, thu về 10-12 tỷ đồng/năm.

- Viện Nghiên cứu hải sản phía Nam tận dụng ghẹ tạp để chế biến riêu ghẹ đóng hộp và sản xuất bột chitosan, một nguyên liệu y tế quý giá có thể bán với giá tới 1.000 USD/kg.

Thậm chí, vỏ sò, ốc cũng được thổi hồn thành các sản phẩm nghệ thuật, quà lưu niệm và được đưa lên sàn thương mại điện tử quốc tế Alibaba. Theo dự báo, đến năm 2030, chỉ riêng phế phụ phẩm từ tôm và cá tra đã có thể tạo ra giá trị hơn 600 triệu USD.

Vỏ sò, ốc được thổi hồn thành các sản phẩm nghệ thuật, quà lưu niệm

Những mô hình tuần hoàn thực tế trong chuỗi giá trị

Trong nuôi trồng: Các mô hình như hệ thống tuần hoàn nước (RAS), tôm - lúa, và đặc biệt là nuôi đa loài tích hợp (IMTA) đang chứng tỏ hiệu quả vượt trội. Mô hình IMTA, ví dụ như nuôi kết hợp cá - hàu - rong biển, giúp tận dụng chất thải của loài này làm dinh dưỡng cho loài khác, vừa làm sạch nước vừa tăng lợi nhuận từ 30-40%.

Trong chế biến: Công nghệ tách chiết sinh học và enzyme đang giúp biến phụ phẩm thành các sản phẩm giá trị cao như collagen, gelatin, dầu cá tinh luyện hay phân bón hữu cơ.

Những nút thắt cần tháo gỡ để bứt phá

Dù tiềm năng rất lớn, việc triển khai kinh tế tuần hoàn trong ngành thủy sản vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức. Vốn đầu tư cho các công nghệ hiện đại như RAS còn cao, hạ tầng xử lý chất thải chưa đồng bộ, và thiếu một chiến lược quốc gia rõ ràng.

Theo các chuyên gia, để kinh tế tuần hoàn thực sự bứt phá, cần có những cơ chế đủ mạnh. Trước hết, cần hoàn thiện thể chế với các quy chuẩn môi trường cụ thể và bộ tiêu chí KTTH cho ngành. Tiếp theo, các chính sách ưu đãi về thuế và tín dụng xanh cần được triển khai để khuyến khích doanh nghiệp chuyển đổi. Cuối cùng, việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và tăng cường hợp tác quốc tế để tiếp cận công nghệ mới là yếu tố quyết định.

Kinh tế tuần hoàn không còn là một xu hướng, mà đã là con đường chiến lược để ngành thủy sản Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong bối cảnh mới.