Hành trang cho DN khi tham gia TPP

Đó là nhận định của ông Trần Hữu Huỳnh, Chủ tịch Ủy ban Tư vấn Chính sách Thương mại Quốc tế, Phòng Thương mại và Công nghiệp Viêt Nam (VCCI), tại Tọa đàm- Hội thảo “Hành trang Doanh nghiệp khi tham gia TPP” tổ chức hồi tháng 12/2013 tại Hà Nội.

Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương, gọi tắt làTPP, là hiệp định thương mại tự do nhiều bên lớn nhất hiện nay. Đến nay có 12 quốc gia, kể cả Việt Nam, với 800 triệu dân, chiếm 40% tổng GDP và 30% tổng kim ngạch XNK toàn cầu, tham gia đàm phán ký kết hiệp định này. Trong số đó có nhiều đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam như Mỹ, Nhật Bản, Ôxtrâylia, Xingapo,..

TPP đã trải 19 vòng đàm phán chính thức và nhiều vòng đàm phán giữa kỳ. Ở thời điểm hiện nay, TPP đang bước vào giai đoạn quyết định với các lĩnh vực đàm phán gay cấn nhất, như mở cửa thị trường hàng hóa, quy tắc xuất xứ, mua sắm công, DN nhà nước, thương mại điện tử, sở hữu trí tuệ,…TPP được ví như một ”Hiệp định thương mại tự do thế kỷ” với những cam kết mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, loại bỏ phần lớn thuế quan cho hàng hóa giữa các nước tham gia. Điều đó sẽ mang lại nhiều thuận lợi, nhưng cũng không ít rủi ro, đòi hỏi các DN phải chuẩn bị hành trang tốt nhất để tận dụng cơ hội và ứng phó với những thách thức trên sân chơi TPP.

Kinh tế Việt Nam trước ngưỡng cửa TPP

Khủng hoảng kinh tế toàn cầu cũng để lại cho Việt Nam những dư chấn nặng nề, và mặc dù nền kinh tế thế giới đã bắt đầu có những dấu hiệu phục hồi, nhưng Việt Nam vẫn đang trong thời kỳ “ở vùng đáy”. Nói như TS Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, nền kinh tế Việt Nam bị “nghẽn mạch tăng trưởng”, trong khi các nền kinh tế khác đang trỗi dậy.

DN hoạt động cầm chừng khiến ngân sách cũng lao đao theo. Với hơn 2/3 số DN làm ăn không lãi hoặc thua lỗ, thuế thu nhập DN chỉ thu đạt được ở mức thấp xa so với dự toán.

Do đó, khi tham gia TPP, Việt Nam được đánh giá là nước phát triển chậm nhất so với các thành viên khác. Nếu so với 6 năm trước, khi gia nhập vào WTO, vị thế để gia nhập TPP lúc này của Việt Nam được xem là “yếu thế” hơn, do những xuất phát điểm, thực lực kinh tế khác nhau, với những đòi hỏi khác nhau.

Vậy, Việt Nam sẽ là nước được hưởng lợi nhiều nhất? Hay thiệt thòi nhất? TS Thiên nhấn mạnh: “ Sẽ không có ai được hưởng lợi mà không phải trả giá”.

Cơ hội và thách thức

Những cơ hội

Theo dự báo của Viện Nghiên cứu Quản lý Trung ương, nếu TPP được ký kết thì đến năm 2025, XK và GDP của Việt Nam có thể tăng thêm tương ứng 68 tỷ USD và 36 tỷ USD, hay 28,4% và 10,5% so với trường hợp nếu không tham gia TPP (tính theo giá 2007).

TS. Nguyễn Thị Thu Trang, Trung tâm WTO (VCCI) nhấn mạnh, việc tham gia TPP có thể loại bỏ từ 92% đến 95% hàng rào thuế quan tại thị trường các nước tham gia hiệp định.

Đối với một nền kinh tế định hướng XK như Việt Nam, thì lợi ích mà các hiệp định thương mại tự do như TPP mang lại thể hiện rõ nhất đó là lợi ích XK. Tham gia TPP, Việt Nam sẽ có cơ hội tiếp cận thị trường với thuế quan ưu đãi. Cụ thể như trong những vụ kiện thương mại ảnh hưởng đến các ngành kinh tế chủ lực của chúng ta như những vụ kiện chống bán phá giá, với tình trạng cạnh tranh bằng giá như hiện nay, việc các dòng thuế xuống bằng 0 % là cực kỳ có ý nghĩa với Việt Nam.

                          Tăng trưởng GDP: Giai đoạn suy giảm tốc độ kéo dài nhất

Nguồn: TS Trần Đình Thiên, Viện Kinh tế Việt Nam

TS Trần Đình Thiên nhận định, TPP sẽ mang đến cho Việt Nam nhiều cơ hội bắt nguồn từ sự hình thành một thị trường rất lớn, đẳng cấp cao hơn và tự do hóa mạnh nhất, do đó sẽ thúc đẩy thương mại, hấp dẫn đầu tư cũng như thúc đẩy cải cách thể chế. Sự gia tăng thương mại với Hoa Kỳ, thị trường lớn nhất trong TPP, là yếu tố quan trọng nhất giúp kinh tế Việt Nam phát triển. Đầu tư nước ngoài gia tăng là một trong những yếu tố quan trọng cho kinh tế Việt Nam. Đặc biệt, thuế NK của các thành viên TPP sẽ giảm đáng kể, nhờ đó, Việt Nam có thể gia tăng XK, nhất là các mặt hàng quần áo, giày dép và thủy sản.

Và thách thức

Tuy nhiên, tham gia TPP không có nghĩa là có ngay liều thuốc giải quyết tận gốc các điểm yếu kém trong điều hành vĩ mô. TPP chỉ góp thêm cơ hội và sức ép để giải quyết các vấn đề của mình. TPP chưa đàm phán xong, các cam kết chưa được công bố, song đã hé ra những sức ép rất lớn cho Việt Nam. Bởi vì TPP sẽ xóa hầu hết thuế, mở cửa thị trường, yêu cầu bảo hộ sở hữu trí tuệ được nâng cao với những chế tài khắc nghiệt hơn đối với các vi phạm thương mại tự do, thắt chặt các tiêu chuẩn lao động, tiêu chuẩn kỹ thuật,…

TS. Thiên nhận định, cạnh tranh trong lĩnh vực nông nghiệp sẽ vô cùng khốc liệt, bởi thực tế cho thấy, vòng đàm phán TPP thứ 19 tại Brunei vừa qua đã không đạt được đồng thuận của các quốc gia về việc mở cửa thị trường nông sản. Nhiều quốc gia vẫn cương quyết bảo hộ nền nông nghiệp trong nước.

TPP sẽ ảnh hưởng mạnh đến giá thành nông sản. Các nông hóa phẩm mà Việt Nam đang sử dụng hiện nay đều có bảo hộ sáng chế vì vậy chi phí sản xuất sẽ cao. “Người nông dân đang phải gánh chi phí rất lớn cho thuốc bảo vệ thực vật, thú y…Việc sử dụng những sản phẩm có bảo hộ sở hữu trí tuệ trong TPP khắt khe hơn, chưa kể theo đề xuất sử dụng chỉ dẫn địa lý của TPP, thương hiệu ai đăng ký trước sẽ được bảo hộ ngay lập tức. Đó là nguy cơ với nông nghiệp”- TS. Thiên nhận định.

TS. Trang tỏ ra lo ngại, tham gia TPP có nghĩa là các DN vốn nhỏ bé và ít kinh nghiệm của Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với những đối thủ mạnh, có năng lực đến từ các nước TPP ngay ở thị trường trong nước. Bên cạnh đó, bà cho rằng thuế quan mới là một phần của câu chuyện XK. Thuế giảm hoặc loại bỏ hoàn toàn, nhưng các quy định kỹ thuật khắt khe về bao gói, nhãn mác, về mức độ/dư lượng hóa chất, về tính hợp pháp của nguyên liệu,… có thể là những rào cản khiến hàng hóa Việt Nam, thậm chí có thể không có đường vào thị trường các nước TPP. Khi đó, lợi ích về thuế quan sẽ chỉ là “lợi ích trên giấy” mà thôi. 

Hành động của DN trước thềm TPP

Theo TS Trang, việc quan trọng mà DN cần làm ngay là cần tích cực tham gia tham vấn thương mại quốc tế hơn nữa. DN cần nghiên cứu về nguyên tắc xuất xứ, mức thuế quan phù hợp để tư vấn cho cơ quan đàm phán. Bà khẳng định, mặc dù TPP đã trải qua 19 vòng đàm phán chính thức, có vẻ như "ván đã đóng thuyền", nhưng một thỏa thuận chỉ có hiệu lực khi đồng thuận, do đó, ý kiến tham vấn của DN hiện nay vẫn rất cần thiết.

Bên cạnh đó, ngay từ bây giờ, các DN cần tranh thủ tìm kiếm đối tác mới trên thị trường, không đợi đến khi TPP chính thức được kí kết. Cần tìm kiếm những đơn hàng trực tiếp từ các đối tác TPP, và cả đơn hàng gián tiếp đến từ các đối tác khác muốn tận dụng cơ hội thuế quan trong TPP.

Đồng thời, các DN cần điều chỉnh hoạt động sản xuất để tận dụng ưu đãi thuế quan (ví dụ thay đổi nguồn nguyên liệu,…), vượt qua rào cản phi thuế quan (ví dụ thay đổi phương thức sản xuất, kiểm soát quy trình…). Thị trường càng lớn, rủi ro sẽ càng lớn, do đó các DN cần tăng cường kỹ năng cạnh tranh và nhận diện rủi ro trong cạnh tranh. Hiện nay, Việt Nam NK tới 90 % nguyên liệu từ Trung Quốc, do đó nếu không thay đổi cơ cấu về nguồn nguyên liệu thì sẽ không tận dụng được TPP.

Bà Trang nhấn mạnh, hiện  nay chúng ta đang cạnh tranh bằng giá, mà giá bị thuế ảnh hưởng. Do đó, nếu thuế giảm, năng lực cạnh tranh bằng giá sẽ ít hi vọng được cải thiện. Các DN cần thay đổi từ cạnh tranh bằng giá sang cạnh tranh bằng những yếu tố khác như thương hiệu hoặc chất lượng kỹ thuật…

Việt Nam về cơ bản là nước nông nghiệp, với quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, trình độ KHKT còn thấp. Do đó, khi bước vào một “sân chơi” với toàn “ông lớn”, các DN   Việt Nam cần sự chuẩn bị chu đáo nhất có thể, nắm vững chính sách cải cách hiện hành, đồng thời nâng cao khả năng quản lý, cải thiện trình độ … để sản xuất hàng hóa chất lượng cao nhằm tận dụng tối đa cơ hội và vượt qua những thách thức mà Hiệp định TPP mang lại.