Mầm bệnh cơ hội và mầm bệnh "bắt buộc" trong thủy sản

Mầm bệnh có thể được chia thành hai loại chính: mầm bệnh cơ hội và mầm bệnh bắt buộc. Việc hiểu rõ về đặc điểm, ký chủ, giai đoạn phân bố, môi trường sống, lây lan, triệu chứng và phương pháp phòng trị bệnh của hai loại mầm bệnh này là rất cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành nuôi trồng thủy sản

Ao nuôi
Mầm bệnh là một trong những mối đe dọa lớn nhất ảnh hưởng đến sức khỏe và năng suất của các loài thủy sản

Đặc điểm và ký chủ chính 

Mầm bệnh cơ hội: là những vi sinh vật (vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng) vốn dĩ tồn tại sẵn trong môi trường hoặc trên cơ thể các động vật thủy sản nhưng không gây bệnh trong điều kiện bình thường. Tuy nhiên, khi có sự thay đổi bất lợi trong môi trường hoặc khi hệ miễn dịch của vật chủ bị suy giảm, những vi sinh vật này có thể sẽ trở thành mầm bệnh. Vd: Vi khuẩn Aeromonas hydrophila, nấm Saprolegnia thường tồn tại trong môi trường nước ngọt và trở nên nguy hiểm khi thủy sản bị stress hoặc khi thay đổi tiêu cực các chỉ tiêu chất lượng nước. Những loài thủy sản có sức đề kháng kém hoặc dễ bị tổn thương chính là ký chủ chính của loại mầm bệnh này. 

Mầm bệnh bắt buộc: là những vi sinh vật gây bệnh trong mọi trường hợp, tức là chúng luôn cần phải gây bệnh để tồn tại và phát triển. Những vi sinh vật này thường không tồn tại ngoài cơ thể vật chủ lâu dài và cần ký chủ trung gian để hoàn thành vòng đời của mình. Ví dụ: Virus gây bệnh đốm trắng (WSSV) trên tôm. Ký chủ của mầm bệnh bắt buộc là những loài thủy sản mà mầm bệnh này chuyên tấn công. Những ký chủ này có thể là một hoặc nhiều loài khác nhau, nhưng thường là những loài mà vi sinh vật này đã thích nghi và phát triển cơ chế gây bệnh đặc thù. 

Độc lực 

Mầm bệnh cơ hội và mầm bệnh bắt buộc có sự khác biệt rõ rệt về độc lực. Mầm bệnh cơ hội có độc lực thấp hơn và phụ thuộc nhiều vào tình trạng sức khỏe của ký chủ cũng như điều kiện môi trường để gây bệnh. Ngược lại, mầm bệnh bắt buộc có độc lực cao và luôn gây bệnh bất kể tình trạng sức khỏe khi xâm nhập vào ký chủ, phát triển các cơ chế gây bệnh hiệu quả hơn và mức độ ảnh hưởng ít bị biến động bởi các yếu tố bên ngoài.

Giai đoạn phân bố 

Mầm bệnh cơ hội: có thể tồn tại ở nhiều giai đoạn khác nhau trong chu kỳ sống của thủy sản. Chúng có thể tồn tại ở dạng không gây bệnh trong điều kiện môi trường tốt và chỉ trở thành mầm bệnh khi có sự thay đổi bất lợi. Ngược lại, mầm bệnh bắt buộc thường có các giai đoạn phân bố rõ ràng, liên quan chặt chẽ đến chu kỳ sống của vật chủ. Chúng phải trải qua các giai đoạn phát triển trong cơ thể vật chủ và gây bệnh để hoàn thành chu kỳ sống. 

Lây lan 

Mầm bệnh cơ hội: Sự lây lan của mầm bệnh cơ hội thường liên quan đến sự thay đổi điều kiện môi trường và sức đề kháng của vật chủ. Những yếu tố như chất lượng nước kém, mật độ nuôi cao, stress môi trường, và chế độ dinh dưỡng không hợp lý có thể làm tăng nguy cơ lây lan. 

Phòng bệnh đối với mầm bệnh cơ hội chủ yếu dựa vào việc duy trì môi trường nuôi tốt. Ảnh: Tép Bạc

Mầm bệnh bắt buộc: Lây lan chủ yếu qua tiếp xúc trực tiếp giữa các vật chủ hoặc qua môi trường nước chứa mầm bệnh. Chúng có thể lây lan nhanh chóng và gây ra các dịch bệnh lớn do khả năng gây bệnh cao và cơ chế phát sinh bệnh hiệu quả.

Triệu chứng 

Triệu chứng của mầm bệnh cơ hội thường không đặc trưng và có thể giống với các dấu hiệu stress hoặc tổn thương không do mầm bệnh. Các triệu chứng phổ biến bao gồm lở loét, xuất huyết, giảm ăn, suy nhược và giảm tăng trưởng. Trong khi đó, triệu chứng của các mầm bệnh bắt buộc thường rõ ràng và rất đặc trưng, giúp nhận diện dễ dàng hơn. Ví dụ: Bệnh đốm trắng (WSSD) gây ra các đốm trắng trên vỏ và cơ thể tôm, trong khi bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND) gây hoại tử ở gan tụy. 

Phòng trị bệnh 

Phòng bệnh đối với mầm bệnh cơ hội chủ yếu dựa vào việc duy trì môi trường nuôi tốt, quản lý stress, và cải thiện sức đề kháng của tôm, cá. Sử dụng các biện pháp như kiểm soát chất lượng nước, chế độ dinh dưỡng hợp lý, và giảm mật độ nuôi có thể giúp ngăn chặn sự phát triển của mầm bệnh cơ hội. 


Tiêu chíMầm bệnh cơ hộiMầm bệnh bắt buộc
Độc lựcThấp, phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe ký chủ và môi trường 
Cao, ổn định, luôn gây bệnh khi có mặt
Khả năng gây bệnhThường không gây bệnh ở ký chủ khỏe mạnh 
Luôn luôn gây bệnh khi xâm nhập vào ký chủ 
Mức độ kiểm soátDễ kiểm soát bằng các duy trì môi trường tốt và ổn định sức khỏe vật nuôi 
Khó kiểm soát, cần biện pháp phòng ngừa riêng và điều trị đặc hiệu 

Phòng bệnh đối với mầm bệnh bắt buộc đòi hỏi các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn, bao gồm kiểm dịch, quản lý di truyền, và sử dụng vacxin (nếu có). Việc kiểm soát mầm bệnh bắt buộc cần phải được thực hiện từ giai đoạn giống đến khi nuôi thương phẩm để đảm bảo an toàn sinh học. Do tính chất gây bệnh cao và khả năng kháng thuốc, việc điều trị đòi hỏi sự kết hợp của nhiều biện pháp như sử dụng thuốc kháng virus, kháng sinh (đối với vi khuẩn), và các biện pháp hỗ trợ khác. 

Hiểu rõ hơn về 2 loại mầm bệnh trên không chỉ giúp người nuôi tôm cá áp dụng đúng các biện pháp quản lý và phòng trị bệnh hiệu quả mà còn giúp họ đưa ra những phương pháp xử lý kịp thời và đúng đắn khi gặp phải các vấn đề về sức khỏe của vật nuôi. 

Đăng ngày 29/08/2024
Hà Tử @ha-tu
Nuôi trồng

Lợi ích của việc ứng dụng nông nghiệp tuần hoàn trong nuôi trồng thủy sản

Nông nghiệp tuần hoàn là một phương thức sản xuất nông nghiệp mà các nguồn tài nguyên, vật liệu và chất thải được tái sử dụng và tái chế để tạo ra một hệ thống nông nghiệp bền vững, giảm thiểu tác động đến môi trường.

Tạt vi sinh
• 11:13 06/10/2024

Cá đối: Loài nuôi ghép mang lại lợi ích cho ao tôm

Cá đối với tập tính là loài ăn tạp, do đó khi kết hợp nuôi trong ao tôm, chúng sẽ sử dụng triệt để chất thải của tôm, thức ăn thừa và cả tảo tàn. Điều này giúp môi trường trong ao tôm được cân bằng, đáy ao tốt, tôm sinh trưởng nhanh và hạn chế được một số dịch bệnh.

Cá đối mục
• 09:29 04/10/2024

Loài sứa nắm giữ bí quyết “trường sinh bất tử”

Thế giới tự nhiên bao giờ cũng tồn tại những bí ẩn khó lý giải, điển hình như trường hợp của một loài sứa có khả năng trường tồn gần như vĩnh hằng (dĩ nhiên là trừ khi chúng bị kẻ thù tiêu diệt).

Sứa biển
• 10:29 03/10/2024

Thời gian giãn cách cho các loại hóa chất xử lý ao tôm

Thời gian giãn cách cho các loại hóa chất xử lý ao tôm là một yếu tố quan trọng trong việc quản lý chất lượng nước và sức khỏe tôm. Khi sử dụng hóa chất, nếu không tuân thủ đúng quy trình và thời gian giãn cách, tôm có thể bị ảnh hưởng, dẫn đến stress, giảm sức đề kháng hoặc thậm chí gây chết.

Ao nuôi tôm
• 09:41 03/10/2024

Lợi ích của việc ứng dụng nông nghiệp tuần hoàn trong nuôi trồng thủy sản

Nông nghiệp tuần hoàn là một phương thức sản xuất nông nghiệp mà các nguồn tài nguyên, vật liệu và chất thải được tái sử dụng và tái chế để tạo ra một hệ thống nông nghiệp bền vững, giảm thiểu tác động đến môi trường.

Tạt vi sinh
• 16:46 06/10/2024

Tôm hùm Bình Ba: Niềm tự hào của vùng biển Khánh Hòa

Tôm hùm đảo Bình Ba, Khánh Hòa là một đặc sản biển nổi tiếng với hương vị tươi ngon, thịt chắc và giàu dinh dưỡng. Được nuôi trồng trong môi trường biển trong lành, tôm hùm Bình Ba không chỉ thu hút du khách mà còn đóng góp quan trọng vào kinh tế địa phương, giúp đảo này trở thành "Quốc đảo tôm hùm" của Việt Nam.

Quốc đảo tôm hùm
• 16:46 06/10/2024

Khám phá lồng bè nuôi cá chục tỷ ở lòng hồ thủy điện Bản Chát Lai Châu

Lồng bè nuôi cá tại lòng hồ thủy điện Bản Chát, Lai Châu đã trở thành một mô hình kinh tế quy mô lớn và mang lại hiệu quả cao cho người dân địa phương.

Nuôi lồng bè
• 16:46 06/10/2024

Khuyến cáo bảo vệ các lĩnh vực thủy sản khi có bão

Từ tháng 10-12/2024, theo Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia, có khả năng xuất hiện bão trên biển Đông xấp xỉ hoặc cao hơn trung bình hàng năm (4,5 cơn bão) và đổ bộ vào đất liền cao hơn trung bình hàng năm (1,9 cơn bão), tập trung ở Trung Bộ và phía Nam. Mùa mưa ở Nam Bộ có thể đến nửa cuối tháng 12/2024 mới kết thúc, muộn hơn bình thường. Bão gây mưa to, sóng biển cao ảnh hưởng lớn đến nuôi trồng, khai thác thủy sản và chuyên gia khuyến cáo một số biện pháp bảo vệ.

Ao nuôi
• 16:46 06/10/2024

Cá ngọc trai và chiếc “hầm trú ẩn” lạ kỳ

Thế giới đại dương không chỉ là phần không gian bí ẩn đối với con người mà những sinh vật biển với sở thích, tập tính quái dị cũng thu hút chúng ta tìm hiểu không kém. Chẳng hạn như câu chuyện “cộng sinh” kỳ lạ giữa cá ngọc trai và hải sâm dưới đây.

Cá ngọc trai
• 16:46 06/10/2024
Some text some message..