Giá cá tra nguyên liệu ở ĐBSCL đang dao động ở mức rất thấp, từ 18.500 - 20.000 đồng/kg. Trong khi đó, giá thành cá tra mà dân nuôi từ 23.000 - 24.500 đồng/kg. Như vậy, người nuôi cầm chắc lỗ từ 3.000 - 6.000 đồng/kg.
Bán được cá cũng chết
Ông Nguyễn Hữu Nguyên - Chủ nhiệm HTX Thủy sản Châu Phú, tỉnh An Giang cho biết, các xã viên của HTX chuẩn bị thu hoạch 10ha ao nuôi cá tra với khoảng 5.000 tấn. Nếu doanh nghiệp (DN) mua với giá 20.000 đồng/kg thì xã viên chịu lỗ 4.000 đồng/kg. Tuy nhiên, đến giờ này vẫn chưa biết bán cho ai, vì DN, thương lái “lặn mất tăm”.
Không bán được cá nên lo lắng đã đành, nhiều nông dân bán được cá cũng đang sống dở chết dở, đặc biệt họ đang phải gánh khoản nợ thay cho DN vì chậm trả tiền mua cá. Ông Nguyễn Ngọc Hải - Chủ nhiệm HTX Cá tra Thới An ở Ô Môn, Cần Thơ cho biết, xã viên của ông nhiều người bán cá cho DN nhưng 4 - 5 tháng vẫn chưa được trả đủ tiền. Đơn cử như các anh Lý Văn Lung, Nguyễn Thanh Bình, Đào Văn Những... bán cá cho các Công ty Bình Minh (Vĩnh Long), Việt An, Thuận An. Theo hợp đồng, DN sẽ trả tiền trong vòng 1 tháng, thế nhưng đến nay đã 4 - 5 tháng họ vẫn chưa trả tiền, hoặc chỉ mới trả nhỏ giọt được 20 - 30%. “Trong khi hàng tháng chúng tôi phải trả lãi cho ngân hàng từ 50 - 100 triệu đồng. Như vậy có phải DN đang chiếm dụng vốn của nông dân vì chúng tôi đang phải trả lãi thay cho họ? Đã bán lỗ, giờ thêm khoản gánh thay lãi suất cho DN như vậy nữa thì hỏi nông dân nào còn sống nổi?” - ông Hải bức xúc.
Theo Hiệp hội Thủy sản An Giang (AFA), do không chịu nổi với mức lỗ kéo dài này, hơn 90% diện tích nuôi cá tra của người dân ở các tỉnh An Giang, Đồng Tháp đã “treo ao”, nông dân bỏ nghề hoặc nuôi các loại cá khác.
Liên kết để sống
Trong bối cảnh người nuôi cá tra nhỏ lẻ đang “chết dần chết mòn” như thế thì một số nhỏ nông dân vẫn cầm cự được, thậm chí sống khỏe với nghề nhờ mô hình liên kết hoặc nuôi gia công cho DN. Ông Chương Thành Sang ở cù lao Tân Lộc, huyện Thốt Nốt, tỉnh Cần Thơ, khi thấy giá cá tra bấp bênh trong khi nguyên vật liệu đầu vào cứ tăng cao nên từ năm 2011 đã bỏ hình thức tự nuôi và chuyển qua liên kết nuôi gia công cho các DN Hùng Vương, IDI... Theo đó, DN đầu tư 1,55 - 1,6kg thức ăn và 4.500 - 5.000 đồng, ông sẽ giao lại 1kg cá nguyên liệu đạt chất lượng xuất khẩu, toàn bộ quy trình chăm sóc, con giống... ông tự lo.
“Cái lợi của mô hình liên kết này là người nuôi được DN đầu tư vốn và đảm bảo đầu ra, bất kể giá cá tăng hay giảm. Vấn đề là nuôi đạt yêu cầu, ít hao hụt, sẽ có lời từ 500 - 1.000 đồng/kg, mức lời không quá cao nhưng sống được” - ông Sang nói. Vụ nuôi vừa qua, ông nuôi và xuất bán cho DN 350 tấn cá tra, thu lời được hơn 300 triệu đồng, đủ tiền trang trải chi phí trong gia đình và nuôi các con ăn học.
Theo ông Dương Ngọc Minh - Tổng Giám đốc Công ty Hùng Vương, mô hình liên kết giữa DN và nông dân dựa trên cơ sở 2 bên cùng chia sẻ trách nhiệm và quyền lợi về lợi nhuận. Hiện mức chênh lệch về giá thành giữa người dân tự nuôi và DN nuôi cá tra là từ 15 - 20%. DN nuôi có giá thành 19.000 - 20.000 đồng/kg, trong khi nông dân nuôi thì lên tới 23.000 - 24.000 đồng/kg. Đó là do nông dân không tiếp cận được nguồn vốn vay ưu đãi và nguồn thức ăn giá gốc, không được hoàn thuế VAT... Với mô hình nuôi liên kết với DN thì ao nuôi cá của nông dân được xem như là ao nuôi của DN nên nông dân được hưởng các khoản lợi này.
Đây cũng là mô hình mà bản thân ông Nguyễn Ngọc Hải và một vài thành viên HTX Thới An đã theo từ nhiều năm nay, nhờ đó vẫn còn cầm cự được với nghề. Tuy nhiên, ông Hải cũng đang rất lo lắng là thời gian gần đây số DN liên kết với nông dân đang giảm dần, trước 10 giờ còn có 3, 4. Nguyên nhân do DN ngày càng tự chủ tốt về vùng nuôi, cộng với tình hình xuất khẩu năm nay khó khăn, vùng nuôi riêng của DN đã cung cấp đủ sản lượng mà DN cần nên họ giảm liên kết với nông dân.
Trả lời báo chí, ông Lê Minh Hoan - Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp cho rằng, để vực dậy ngành công nghiệp cá tra, vấn đề liên kết trên tinh thần đồng thuận cùng chia sẻ lợi nhuận giữa các bên tham gia như người nuôi, DN xuất khẩu, cung ứng thức ăn, ngân hàng... là rất cần thiết. Và mô hình nuôi gia công là hướng đi phù hợp, hiệu quả cao; đảm bảo cho DN - người nuôi - nhà cung ứng thức ăn có lời, và ngân hàng cho vay vốn cũng đúng địa chỉ.
