Chay là một thứ quả không phổ biến lắm ở đồng bằng. Loại quả này chỉ thấy xuất hiện ở vùng núi trung du. Mùa chay vào tháng 4 trở đi. Cho đến tháng 8 là chính vụ. Chay thân gỗ, rất dễ đậu quả, mỗi mùa chay, cả cây trĩu trịt. Nếu cây thấp có thể đứng dưới vít một cành đã có thể hái đầy một rổ.
Quê tôi miền trung du, trong vườn nhà đủ các thứ cây ăn trái, bòng bưởi, mít, cam, chanh... Trong đó có hai cây chay mùa nào cũng cho quả sai trĩu. Những người đi buôn thường vào mua trọn cả cây rồi hái thành từng bao, mang sang các vùng khác bán lại.
Nhà tôi chỉ bán một ít, còn lại để cho, biếu bà con, anh em họ hàng. Hàng xóm láng giềng sang xin chay chẳng cần hỏi. Bà tôi bảo, cứ cầm cái sào tre, hái được bao nhiêu cứ hái, để cả vào tủ lạnh ăn dần.
Chay là một thứ quả của miền trung du
Bà tôi quan niệm, năm may mắn là năm cây chay đậu quả vào mùa đông (quê tôi gọi là chay chiêm). Tuyệt nhiên, số quả ấy chẳng ai đem bán mà coi như là một thứ quà trời cho.
Ngày đông ít nắng, có khi bà thái chay rồi hong khô trên gác bếp chờ chúng quắt lại. Chay kém thơm một chút nhưng vị ngon thì không đổi.
Chay là giống quả lắm nhựa. Hái trên cây không cẩn thận cũng có thể khiến vạt áo sáng màu đi tong. Bà nội thường có thói quen, hái chay từ trên cây xuống ngâm ngay vào chậu nước gạo, thái mỏng lát chay nếu cần, làm thế này để vừa tiện trong khâu chế biến, lại khiến món ăn ngon hơn.
Ngày hè, chúng tôi thích nhất chay dầm nước rau muống luộc. Rau muống luộc chín, vớt ra rồi thả trái chay vào, nấu cho chín. Phải nhớ là không nên cho chay và rau vào cùng lúc vì sẽ làm cho rau chuyển sang màu đỏ quạch.
Dầm chay, cho thêm muối, bột ngọt, sẽ được một bát canh hết ý ngày nắng nóng. Nước rau có màu hồng đẹp mắt, uống xong đọng lại vị ngọt, chua đậm đà của thứ quả tươi. Ăn mỗi rau với nước canh thôi cũng khiến rất đưa cơm.
Chay phơi khô dưới nắng cho món cá kho được thơm ngon
Chay hợp với cá, các loại cá nước mặn và nước ngọt. Nấu canh chua với chay, cà chua, ngò hành, ớt cho món ăn có màu sắc thêm hấp dẫn.
Chay kho cá thì cần cầu kỳ hơn. Chay thái lát trải đều xuống đáy nồi. Xếp lần lượt một lớp cá, một lớp chay, thêm riềng, sả, ớt, hạt tiêu, nước hàng (kẹo đắng), phủ thêm một lớp chay lên trên cùng. Đổ xâm xấp nước vào nấu đến khi trong nồi còn sền sệt thì bắc ra. Đảm bảo nồi cá kho đã thơm ngào ngạt.
Cá kho chay đặc biệt khi bao nhiêu cái béo, cái ngon của cá ngấm cả vào lát chay. Xới bát cơm nóng, nhẩn nha thêm vài lát chay kho cá, thấy cái mằn mặn, chua chua, béo ngậy trong lát quả quen, mới thấy cái ngon đâu phải đến từ những thứ cao lương mĩ vị.
Chúng tôi đi học xa nhà, giấy báo đỗ đại học báo cuối tháng 7, đến cuối tháng 8 bà nội đã phơi xong cho một túi lớn chay khô. Chay thái lát mỏng, phơi quắt lại, vàng nâu, thơm mùi nắng.
Bà dặn đi dặn lại, luộc rau nên cho bao lát chay, kho cá thì xếp chay thế nào là ngon nhất. Mùa đông, mấy đứa líu ríu dọn bữa cơm trên chiếc bàn gấp, một đĩa rau luộc, một đĩa cá kho mặn, chay khô nhiều hơn cả cá, mà vẫn thấy ngon đến rưng rưng...
_1730778452.jpg)
_1730778452.jpg)
