Biện pháp xử lí bọ gạo trong ao ương nhanh chóng

Bọ gạo là gì?

Bọ gạo thuộc lớp côn trùng, họ Notonectidae, chúng có kích thước nhỏ và hình dạng hơi giống như “hạt gạo” nên gọi là “bọ gạo”. Bọ gạo có cơ thể hình bầu dục, ngắn, chiều dài khoảng 7 – 13 mm. Cơ thể có màu xám đen, các vân màu đen. Đầu dính liền cơ thể bằng 1 đai, có hai mắt đen lớn.

Cuối lưng có mai, trên có 2 gai là cơ quan thở. Bọ gạo có cánh mỏng, có màng, lưng màu trắng, bụng có màu nâu đen, có 3 đôi chân, 2 đôi chân trước ngắn hơn dùng để bấu giữ, đôi sau dài hơn, hình dạng như mái chèo để bơi.

Bọ gạo thường bơi ngửa và hô hấp bằng khí trời, cơ quan thở ở phía sau, có cửa tự do đóng mở. Khi hô hấp, bọ gạo bơi nhanh lên mặt nước, phần sau tiếp xúc với không khí, cửa của cơ quan thở mở ra lấy khí trời sau đó ngụp xuống bơi lội trong nước, khí thải ra cửa ở 2 bên đầu ngực.

Đặc điểm của bọ gạo là cứ 1 - 2 phút sống trong nước phải nổi lên mặt nước để thở. Nếu quá 7 phút mà bọ gạo không ngoi lên mặt nước để thở, thì sẽ chết ngạt.

Chu kỳ sinh trưởng

Bọ gạo đẻ, trứng bám trên lá hoặc thân cây cỏ mọc ven bờ ao, đầm, ruộng. Trứng bọ gạo thường rời từng hạt, có hình bầu dục màu trắng hay vàng. Trứng thường nằm sâu trong phiến lá, bẹ lá hoặc thân các loại cỏ mềm. Mỗi con bọ gạo đẻ khoảng 9 – 12 trứng.

Khi mới nở bọ gạo con chưa có cánh, nhưng đã gần giống với dạng trưởng thành. Cỡ dài 0.5 cm bọ gạo bắt đầu mọc cánh, đến cỡ 0.6 cm (sau khi nở 15 - 18 ngày) bọ gạo mọc đủ cánh. 

Sau khi mọc đủ cánh khoảng 9 - 10 ngày, ở cỡ 0.7 cm bọ gạo trưởng thành lại bắt đầu đẻ trứng. Khoảng cách giữa hai thế hệ xấp xỉ 35 ngày, trong đó có 25 ngày là nằm trong trứng và chưa biết bay. Nếu gặp điều kiện thuận lợi, trong 4 tháng cuối xuân - đầu hạ (tháng 3 - 6 dương lịch) từ một con bọ gạo có thể sinh sôi nảy nở ra 40.000 con.

Vì sao phải diệt bọ gạo?

Bọ gạo thuộc loại côn trùng “dữ” ở nước, chúng đuổi bắt mồi rất mạnh, nhất là cá bột giai đoạn mới nở đến 10 ngày tuổi. Khi bắt được cá con, chúng ôm chặt con mồi và dùng vòi hút máu cho đến khi cá chết. 

Điều đáng chú ý là khi cơ thể có kích thước dưới 0.45 cm, bọ gạo chưa thể bắt cá con, lúc này mồi ăn của chúng thường là ấu trùng, muỗi lắc. Trung bình một con bọ gạo trong 24 giờ có thể làm chết từ 4 – 10 con cá bột, biết rằng thời gian ương cá bột lên cá hương kéo dài 21 ngày và bọ gạo có trong ao ương thường không dưới vài nghìn con. Ban đêm bọ gạo có thể bay từ thủy vực này sang thủy vực khác.

Trên thực tế đã có nhiều trường hợp các cơ sở ương cá chép, cá mè, trắm do không chú ý đúng mức phòng, trị bọ gạo nên trong 10 – 13 ngày đầu tỷ lệ sống của cá ương rất thấp, thậm chí có cơ sở mất trắng.

Biện pháp xử lí, kiểm soát

Để đề phòng bọ gạo, các ao ương cá bột lên cá hương cần được tẩy dọn bằng vôi, phơi đáy ao kỹ (6 – 7 ngày) để diệt trứng và ấu trùng bọ gạo, sau đó mới lấy nước và bón phân. Bờ ao cần được phát quang bụi rậm và dọn sạch cỏ để phá nơi đẻ trứng của bọ gạo. Những ngày đầu mới thả cá bột nên dùng phân vô cơ, bớt lượng phân hữu cơ.

Bên cạnh đó, nhờ đặc điểm cứ 1 - 2 phút sống trong nước phải nổi lên mặt nước để thở của bọ gạo, bà con có thể sử dụng dầu lửa để phòng và diệt loại côn trùng này. Bằng cách dùng dầu hỏa vẩy khắp ao, tạo thành một lớp ngăn cách giữa nước và không khí (thực hiện trước khi thả cá). Theo tập tính, khi hô hấp bọ gạo sẽ ngoi nhiên, tuy nhiên do có lớp dầu hỏa nên chúng sẽ không lấy được khí trời dẫn đến bị chết ngạt; mặt khác, khi ngoi lên lấy khí trời tiếp xúc với dầu hỏa, bọ gạo sẽ bị ngộ độc.

Sau 2 ngày thả cá xuống ương, nếu phát hiện thấy bọ gạo, nên làm khung hình chữ nhật nổi trên mặt nước (làm bằng ống nước, bằng tre), đổ dầu hỏa vào rồi kéo di chuyển chậm chạm khắp mặt ao (mỗi chỗ để 5 – 10 phút). Làm như vậy, bọ gạo sẽ khỏi trốn thoát. Ban đêm có thể thắp đèn treo lên cọc giữa khung dầu hỏa để nhử bọ gạo tìm đến ánh sáng dính dầu chết.

Chú ý: Cần tiến hành lúc trời mát và yên gió để giảm bớt sự bốc hơi của dầu lửa. Tuy cách này diệt được nhiều bọ gạo và bắp cày nhưng không triệt để vì chúng có thể bơi tránh từ chỗ có dầu đến chỗ không dầu, hoặc bay sang ao khác. Cần phải định kỳ diệt bọ gạo trong ao ương cá bột, đặc biệt là trong khoảng 15 ngày đầu sau khi thả cá vào ao. 

Tuy nhiên, bọ gạo không tiêu diệt được những cá cỡ lớn từ 1.2 – 1.5 cm. Do đó, trong quá trình ương cá hương, những ngày đầu cần chú ý bổ sung thêm thức ăn tinh đảm bảo đủ số lượng và chất lượng để cá phát triển nhanh, vượt qua kích cỡ mà bọ gạo có thể ăn được. Tỷ lệ chết sẽ giảm đi đáng kể.