Công nghệ giám sát chất lượng nước và dòng di cư của cá trên sông Mekong

Tại đập thủy điện Don Sahong, cách biên giới Lào – Campuchia chưa đầy hai km về phía thượng lưu, Ủy hội sông Mekong (MRC) mới đây đã giới thiệu hai bộ thiết bị đo lường mới nhằm phát hiện kịp thời những tác động nghiêm trọng của các đập thủy điện đến chất lượng nước của sông, dòng chảy hoặc các loài cá.

chuyển động của cá
Một chuyên gia trình bày cách gắn thiết bị giám sát để theo dõi chuyển động của cá. Ảnh: MRC

Công nghệ mới nhiều hứa hẹn

Theo giới thiệu của MRC, bộ thiết bị thứ nhất sẽ theo dõi mực nước và chất lượng nước ngay bên dưới đập – và báo cáo ngay trong thời gian thực nếu nó ghi nhận được yếu tố ảnh hưởng xấu đến chất lượng nước. Đây là sinh kế vừa là nguồn nước sinh hoạt hằng ngày của hàng triệu gia đình ngư dân và nông dân sống dựa vào sông Mekong.

Thiết bị thứ hai là một hệ thống “viễn trắc âm thanh” được gắn vào một số loài cá di cư xuyên biên giới. Do những con đập có thể phá vỡ môi trường sống của cá nên các nhà khoa học đã lắp đặt một “đường dẫn cá” phức tạp để cá được nâng lên thượng lưu và đưa xuống hạ lưu, nơi chúng thường đẻ trứng và kiếm ăn. Tuy nhiên, cho đến nay, vẫn chưa có cách nào kiểm chứng xem liệu lối đi dành cho cá tại đập thủy điện Don Sahong có hoạt động như dự kiến ​​hay không. Hệ thống mới này sẽ cung cấp bằng chứng bằng cách theo dõi chuyển động lên và xuống của cá (còn được gọi là đường cá) tại kênh Hou Sadam và kênh Hou Xangpheuk.

Các nhà khoa học rất quan tâm đến việc các loài cá đang phải đối mặt với những rủi ro nào, bởi nó cũng liên quan đến an ninh lương thực và cuộc sống người dân trên toàn khu vực. Năm 2018, MRC ước tính rằng có gần 70 triệu người xem sông Mekong là nguồn sinh kế chính, trong đó có hơn 40 triệu người – khoảng ⅔ dân số vùng hạ lưu sông Mekong – đang mưu sinh bằng nghề đánh bắt thủy sản ven sông. Tuy nhiên, MRC thường xuyên báo rằng tỷ lệ đánh bắt thủy sản đang giảm, đặc biệt là ở các loài cá vừa và nhỏ.

Hệ thống viễn trắc âm thanh mới đòi hỏi bước dán nhãn đầy tinh vi lên cá nhằm theo dõi chuyển động của chúng. “Có rất nhiều biến số”, Lee Baumgartner, một nhà sinh thái học cá nước ngọt và là giáo sư tại Đại học Charles Sturt, cho biết. Môi trường là yếu tố quan trọng nhất. Công nghệ này hoạt động cực kỳ hiệu quả ở các hồ lớn, đại dương hoặc sông sâu, nhưng chúng ta sẽ tìm hiểu xem nó hoạt động như thế nào ở các kênh nhỏ, vùng nước nông, nước chảy xiết hoặc nước có nhiều ghềnh. Chúng ta sẽ có được phần nào câu trả lời trong thời gian hai hoặc ba tháng tới.”

Thủy điện Don Sahong
Đập thủy điện Don Sahong, cách biên giới Lào – Campuchia chưa đầy hai km về phía thượng lưu. Ảnh: MRC

Công nghệ hỗ trợ việc ra quyết định

Nhu cầu giám sát tốt hơn chất lượng nước sông Mekong đã tăng lên rõ rệt trong những năm qua. Sau khi Mạng lưới Giám sát Chất lượng Nước (WQMN) ra đời vào năm 1985, MRC chỉ đo lường chất lượng nước theo cách thủ công, đều đặn hằng tháng. Họ sẽ báo cáo dữ liệu thu được vào cuối năm, chứ không đưa ra cảnh báo về sự thay đổi đột ngột trong chất lượng nước.

Hơn nữa, trạm Don Sahong thậm chí không phải là thành viên của WQMN – nên sẽ không chia sẻ dữ liệu với MRC. Tuy nhiên, hiện nay, đơn vị vận hành đập đã tham gia vào dự án thí điểm MRC – Giám sát Môi trường chung (JEM). Thiết bị được lắp đặt sẽ tự động đo chất lượng nước sau mỗi 15 phút, sau đó truyền đến cơ sở dữ liệu trung tâm của MRC – cơ sở dữ liệu này tiếp tục được chuyển đến cho các quốc gia thành viên và các cộng đồng ven sông. “Chúng ta cần phải hiểu rõ mối tương quan giữa sự thay đổi mực nước và chất lượng nước – càng sớm càng tốt”, Chanthanet Boualapha, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Lào, cho biết. “Trạm Don Sahong nằm ở vị trí thuận lợi về mặt kỹ thuật để giám sát điều này, cũng như giúp tiết kiệm chi phí, vì cả hai loại thiết bị đều nằm gọn trong một khu vực. Các nhà khoa học, nhà quản lý có thể dễ dàng tiếp cận vị trí này quanh năm, từ đó dễ dàng duy trì hoạt động của nó.”

Cùng với việc xây dựng đập, Dự án Thủy điện Don Sahong đã nâng cấp một số kênh tự nhiên xung quanh đập (bao gồm kênh Hou Sadam và Hou Xangpheuk) bao gồm các thiết bị “để thúc đẩy và điều chỉnh mức độ an toàn trong quá trình cá di cư xuyên qua các công trình thủy điện ở cả hai chiều, lên thượng nguồn và xuống hạ lưu.” Việc quan sát chuyển động của cá gần con đập rất quan trọng. Cá di cư, như cá tra dầu Mekong, thường bơi ngược dòng để đẻ trứng, di cư xuống vùng đồng bằng để kiếm ăn, sau đó ấu trùng sẽ trôi dạt để lớn lên và trưởng thành.

Những thiết bị mới được kỳ vọng sẽ giúp MRC không chỉ nắm bắt kịp thời thông tin và có thêm nhiều dữ liệu chính xác hỗ trợ việc ra quyết định. “Để đưa ra được chính sách hiệu quả, cần phải có dữ liệu chính xác”, Giám đốc điều hành của Ban thư ký MRC, Anoulak Kittikhoun, cho hay. “Chúng tôi muốn biết liệu con đập có ảnh hưởng đến dòng chảy và chất lượng nước hay không. Tương tự như vậy, thiết bị cho ta biết lối đi cho cá liệu có hoạt động. Sau đó, nếu cần, chúng tôi sẽ đề xuất các biện pháp thích hợp để điều chỉnh hoạt động của con đập ”. Kittikhoun cũng lưu ý, dự án có giá trị về mặt lâu dài: “Có thể áp dụng những phát hiện và khuyến nghị trong dự án này cho các đập tương tự, từ đó ta sẽ xây dựng được một đập thủy điện không chỉ tạo ra điện mà còn vận hành một cách hài hòa và không ảnh hưởng tới sinh kế của người dân.”

Nguồn: MRC unveils technology to monitor Mekong water quality and fish migration (Thông cáo báo chí của Uỷ hội sông Mekong)

Tạp chí Tia Sáng
Đăng ngày 14/06/2022
Anh Thơ
Môi trường

Thừa Thiên - Huế: Đầm phá ô nhiễm, dân kêu trời

Hàng ngàn hộ dân ở 33 xã, phường, thị trấn sống dựa vào đầm phá Tam Giang - Cầu Hai (tỉnh Thừa Thiên - Huế), đang khốn khổ vì nguồn nước ô nhiễm nghiêm trọng.

Ô nhiễm đầm phá ở Thừa Thiên - Huế
• 14:32 14/03/2023

Sản xuất xà phòng từ chất nhầy ốc sên

Một con ốc sên sẽ tạo ra khoảng 2g chất nhờn. Để sản xuất 15 thanh xà phòng trọng lượng 100g, anh Desrocher ở thị trấn Wahagnies, miền Bắc nước Pháp cần khoảng 40 con ốc sên. Ảnh: Reuters

Xà phòng từ ốc sên
• 10:17 09/02/2023

Yên Bái: Thả hơn 30 nghìn cá giống xuống hồ Thác Bà trong ngày ông Công, ông Táo

Ngày 14/1, huyện Yên Bình (Yên Bái) đã tổ chức thả cá bổ sung nguồn lợi thủy sản hồ Thác Bà năm 2023 gắn với phong tục thả cá chép ngày 23 tháng Chạp.

Thả cá
• 12:02 19/01/2023

Xuất hiện pin làm từ vỏ cua, có thể tái chế 1000 lần

Các nhà khoa học đã phát minh ra một loại pin được làm từ vỏ cua, dễ phân hủy hơn nhiều so với pin lithium-ion.

Pin làm từ vỏ cua
• 09:46 12/01/2023

Tác động của biến đổi khí hậu đến nguồn lợi thủy sản ven biển

Biến đổi khí hậu (BĐKH) là một trong những thách thức lớn nhất của nhân loại trong thế kỷ XXI. Những thay đổi về nhiệt độ, mực nước biển, lượng mưa và các hiện tượng thời tiết cực đoan không chỉ ảnh hưởng đến đời sống con người mà còn tác động sâu sắc đến các hệ sinh thái tự nhiên, trong đó có hệ sinh thái biển và ven biển. Nguồn lợi thủy sản – vốn là một tài nguyên thiết yếu đối với sinh kế của hàng triệu người dân ven biển – đang chịu nhiều sức ép từ quá trình biến đổi khí hậu toàn cầu.

Nuôi trồng ven biển
• 11:19 07/07/2025

Cá bè trên sông Đồng Nai chết hàng loạt sau mưa lớn: Người nuôi cá thiệt hại nặng nề

Ngày 29-5, tại khu vực phường Long Bình Tân, TP Biên Hòa (Đồng Nai), nhiều hộ dân nuôi cá bè trên sông Đồng Nai đã báo cáo hiện tượng cá chết hàng loạt sau trận mưa lớn vào ngày 28-5. Ước tính ban đầu, khoảng 6 tấn cá các loại như rô phi, chép, trê, lăng, mè hỏi và trắm đã bị chết, gây thiệt hại đáng kể cho người nuôi.

Cá chết
• 09:00 01/06/2025

Đa dạng sinh học biển và vai trò trong khai thác thủy sản bền vững

Đa dạng sinh học biển là sự phong phú và đa dạng của các loài sinh vật sống trong môi trường biển, bao gồm các loài động vật, thực vật, vi sinh vật và các hệ sinh thái biển như rạn san hô, cỏ biển, và rừng ngập mặn. Đây là một yếu tố quan trọng không chỉ đối với sức khỏe của hệ sinh thái biển mà còn đối với sự phát triển bền vững của ngành thủy sản. Đa dạng sinh học biển không chỉ cung cấp nguồn lợi thủy sản mà còn giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định và sức khỏe của các hệ sinh thái biển.

Đa dạng sinh học biển
• 11:12 30/05/2025

Cá chết hàng loạt: Nguyên nhân và giải pháp cho người nuôi

Những ngày đầu tháng 5/2025, người dân TP.HCM không khỏi bàng hoàng trước cảnh tượng cá chết trắng mặt nước trên kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè. Tình trạng này không chỉ gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng mà còn ảnh hưởng đến đời sống sinh hoạt của người dân và đặt ra nhiều câu hỏi về nguyên nhân cũng như biện pháp phòng ngừa, đặc biệt đối với người nuôi trồng thủy sản.

Cá chết
• 09:55 12/05/2025

Hành trình chàng trai trẻ mang cá tầm lên rừng

Trong một góc rừng sâu xã Quảng Tân, huyện Đầm Hà, tỉnh Quảng Ninh, giữa nơi địa hình hiểm trở và ít người sinh sống, một mô hình nuôi cá nước lạnh đang âm thầm hình thành và phát triển. Chủ nhân của mô hình này là Vũ Đình Hảo, một thanh niên sinh năm 1992, quê ở thị xã Quảng Yên. Anh đã lựa chọn một hướng đi ít người dám theo đuổi: nuôi cá tầm bằng công nghệ bể nổi giữa vùng núi rừng.

Cá tầm
• 22:14 13/07/2025

Đồng Tháp số hóa ngành cá tra, 100% cơ sở được cấp mã nhận diện

Đồng Tháp vừa phê duyệt Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp và kế hoạch phát triển ngành hàng cá tra theo hướng hiện đại, bền vững. Mục tiêu là đẩy mạnh ứng dụng công nghệ vào sản xuất và quản lý, nâng cao chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn an toàn thực phẩm.

Cá tra
• 22:14 13/07/2025

Nuôi biển: Tiềm năng, cơ hội và 4 rào cản

Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) vừa có báo cáo cho biết bức tranh toàn cảnh và chi tiết về hiện trạng cá biển toàn cầu: Có 35,5% quần thể cá biển đang bị khai thác quá mức. Đại dương không còn là “kho cá vô tận” và nhiều quốc gia đã phát triển nuôi biển công nghiệp, xa bờ. Việt Nam có điều kiện tự nhiên giàu tiềm năng phát triển nuôi biển, thuận lợi để xây dựng một ngành kinh tế mới khai thác cơ hội toàn cầu, tuy nhiên phải vượt qua 4 rào cản lớn hiện nay.

Nuôi trồng thủy sản
• 22:14 13/07/2025

Cách phân biệt và sử dụng đúng một số loại vôi trong nuôi trồng thủy sản

Vôi là một trong những vật tư quan trọng có vai trò điều chỉnh pH, cải tạo ao, xử lý đáy, diệt khuẩn và bổ sung khoáng chất. Tuy nhiên, trên thị trường hiện nay có nhiều loại vôi khác nhau, mỗi loại có đặc điểm và công dụng riêng. Nếu không hiểu rõ và sử dụng đúng loại vôi phù hợp với mục đích và thời điểm, người nuôi có thể gặp phải những hậu quả như pH tăng đột ngột, tôm cá sốc môi trường, hoặc hiệu quả cải tạo không như mong muốn.

Bón vôi
• 22:14 13/07/2025

Cá "nhuộm phẩm" ở Đà Nẵng: Sự thật có phải hóa chất độc hại

Sáng 6/7, tại khu vực gần chợ Cẩm Lệ (quận Cẩm Lệ, TP. Đà Nẵng), một người dân phản ánh về việc cá biển có màu sắc bất thường, nghi ngờ bị nhuộm phẩm màu. Sau khi rửa hai con cá kè bằng nước ngọt, nước chuyển sang màu đỏ đậm. Khi luộc, thịt cá cũng có màu đỏ khác lạ, khiến người này nghi ngờ cá bị “nhuộm phẩm”.

Cá
• 22:14 13/07/2025
Some text some message..