Giải pháp chẩn đoán nhanh bệnh tôm

Nan giải bệnh tôm 

Tại một hội nghị tổ chức ở thành phố Cần Thơ mới đây, Tổng Thư ký VASEP Trương Đình Hòe đưa ra con số đáng suy nghĩ, tỷ lệ nuôi tôm thực sự thành công như dự tính ở nước ta mới khoảng trên 30%. Còn theo Cục Thú y, diện tích tôm nuôi bị thiệt hại trong năm 2023 là 22.600 ha, do dịch bệnh, môi trường và cả không xác định được nguyên nhân. 

Nhiều người nuôi tôm có kinh nghiệp khẳng định, nuôi tôm thất bại chủ yếu do dịch bệnh, mà dịch bệnh tăng vì môi trường bị ô nhiễm. Chất thải gây ô nhiễm môi trường từ nhiều nguồn, trong đó có cả thức ăn nuôi tôm thâm canh và siêu thâm. Khi nuôi thâm canh và siêu thâm canh, thức ăn cho tôm rải xuống ao gấp chục lần nuôi quảng canh, nhưng tôm chỉ hấp thu được chừng một nửa, còn lại gây ô nhiễm môi trường. Nên tình trạng nuôi tôm thua lỗ, phải treo ao đang diễn ra nhiều nơi. 

Tỉnh Sóc Trăng có diện tích nuôi tôm thâm canh và bán thâm canh lớn nhất nước ta (năm 2023 với diện tích 50.514 ha, chiếm 94,4% tổng diện tích nuôi 53.511 ha của tỉnh). Chi cục Thủy sản tỉnh cho biết, đến giữa tháng 5/2024 đã thả nuôi 13.700 ha và trên 300 ha bị thiệt hại. Trong diện tích bị thiệt hại, hơn 50% do bệnh hoại tử gan tụy cấp, đốm trắng, phân trắng, vi bào tử trùng. Thực hiện giám sát dịch bệnh tại vùng nuôi, Chi cục Thủy sản tỉnh Sóc Trăng thu 55 mẫu tôm để xét nghiệm. Kết quả: 11/55 mẫu dương tính bệnh hoại tử gan tụy cấp; còn lại dương tính với virus bệnh đốm trắng, bệnh vi bào tử trùng, phân trắng mỗi bệnh 5-6 mẫu 

Những tháng đầu năm 2024, Chi cục Thủy sản tỉnh Sóc Trăng giám sát vùng nuôi còn phát hiện tôm ở nhiều ao chết bất thường, chết nhanh trong 3 - 7 ngày nuôi, đa phần ở giai đoạn ương có mật độ rất dày, mực nước 0,5 – 0,6m. Mẫu kiểm tra xác định, tôm dương tính với nhiều bệnh, một số mẫu dương tính đồng thời 2 loại bệnh. 

Chuẩn đoán bệnh tôm để kịp thời có biện pháp can thiệp phù hợp

Giải pháp chẩn đoán bệnh nhanh 

Nhiều chuyên gia cho hay, tôm đã phát bệnh thì không thể điều trị, một số bệnh chưa có thuốc đặc trị và cũng không dùng kháng sinh phòng bệnh được. Các hộ nuôi nuôi tôm cơ bản xác định tình trạng sức khỏe của tôm để quyết định xử lý nhằm giảm thiệt hại. Việc xử lý dựa vào kinh nghiệm thì độ chính xác thấp, hoặc lấy mẫu gửi về các phòng thí nghiệm (Phòng LAB) thì mất nhiều thời gian nên giảm cơ hội. Còn có việc xét nghiệm sinh học phân tử PCR thì cũng chưa thể đáp ứng kịp yêu cầu của các trại nuôi. 

Chuyên gia ở Trường Thủy sản (Đại học Cần Thơ) có giải pháp sử dụng probiotic trong cải thiện môi trường nước và sức khỏe tôm khá hiệu quả. Công ty Cổ phần UV nghiên cứu công nghệ tạo kháng thể phòng bệnh trên tôm, đã được thương mại hóa và ứng dụng ở tỉnh Sóc Trăng có khả năng giúp tôm hạn chế một số bệnh. 

Gần đây, một số hộ nuôi ở các tỉnh Bạc Liêu, Cà Mau, Bến Tre và TPHCM thử nghiệm bộ công cụ RAPID (Robust & Accurate Prawn Infection Detector) chẩn đoán và theo dõi mầm bệnh trong ao nuôi mở thêm cánh cửa hy vọng. Ưu điểm của giải pháp này là các hộ có thể tự thực hiện xét nghiệm tại ao nuôi, cho kết quả trong vòng 60 phút.  

Bộ công cụ RAPID gồm hai thiết bị chính: Máy tách chiết lấy ADN và máy đọc kết quả, có khả năng xét nghiệm tương đối chính xác 3 loại bệnh là WSSV, EHP và EMS. Bộ công cụ còn có “ống mồi” chứa ADN của một trong ba loại bệnh trên. Nguyên lý hoạt động như sau: Mẫu tôm đưa vào bộ công cụ RAPID nếu nhiễm bệnh thì ADN được tách chiết và AND có sẵn trong “ống mồi” sẽ ghép vào với nhau, cho ra kết quả dương tính. Ngược lại, nếu tôm sạch bệnh thì ADN ở hai bộ phận không kết nối được với nhau, máy sẽ báo kết quả âm tính. Kết quả thông qua máy đọc chiếu đèn Led có bước sóng nhất định vào “ống mồi”, dương tính thì đèn Led làm phát sáng, và ngược lại. Khi ao tôm nhiễm bệnh, người nuôi sẽ có quyết định xử lý kịp thời để giảm thiệt hại kinh tế. 

Đây là công trình nghiên cứu của một doanh nghiệp trẻ trong lĩnh vực công nghệ nông nghiệp Forte Biotech. Hiện nay, các thiết bị chính của bộ công cụ đã được chế tạo trong nước còn “ống mồi” phải nhập từ Singapore. Lãnh đạo Công ty Forte Biotech cho biết, hồ sơ nhập khẩu đã gửi lên Cục thú y từ tháng 12/2023 và đang chờ kết quả để có thể bán rộng rãi với giá cả phù hợp với các hộ nuôi tôm. Hy vọng đây sẽ mở thêm một hướng hỗ trợ ngành nuôi tôm giảm được thiệt hại do dịch bệnh.