Hoá giải thách thức cho xuất khẩu hải sản

Khó trong, khó ngoài

Theo Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT): XK hải sản tăng trưởng liên tục, với mức tăng trung bình hàng năm gần 8%. Năm 2018, XK hải sản đạt trên 2,98 tỷ USD.

Về cơ sở chế biến hải sản, Việt Nam hiện có gần 200 cơ sở quy mô công nghiệp chuyên (100% hải sản) và không chuyên (có chế biến hải sản) với tổng công suất lên đến trên 1,65 triệu tấn sản phẩm/năm. Các nhà máy chế biến hải sản tập trung chủ yếu tại một số tỉnh: Quảng Ninh, Hải Phòng, Thanh Hóa, Đà Nẵng, Khánh Hòa, Phú Yên, Bình Thuận, Bà Rịa - Vũng Tàu, Cà Mau, Kiên Giang,…, có điểm chung là đều được trang bị công nghệ và thiết bị hiện đại, đáp ứng tốt các tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm.

Ông Nguyễn Quang Hùng-Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuỷ sản (Bộ NN&PTNT) cho hay: Năm 2019, mục tiêu đặt ra là XK thủy sản đạt 10,5 tỷ USD, tăng 11% so với năm 2018, trong đó kim ngạch XK hải sản là 3,38 tỷ USD, tăng 13,2% so với năm 2018. Liên quan tới vấn đề này, Hiệp hội Chế biến và XK Thuỷ sản Việt Nam (VASEP) còn đưa ra dự báo khả quan hơn với giá trị XK hải sản đạt 3,5 tỷ USD, tăng 17% so với năm 2018. VASEP cho rằng cần đẩy mạnh nguồn cung nguyên liệu từ NK đối với cá ngừ do có dư địa các nhà máy chế biến và tận dụng thuế quan từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA), củng cố và ổn định thị trường hiện có với các sản phẩm hải sản khác.

Dù có dư địa và cơ hội tăng trưởng XK, song thực tế hiện nay XK hải sản Việt Nam đang đối mặt không ít thách thức. Theo VASEP, thách thức điển hình là gỡ bỏ “thẻ vàng” IUU của EU.

Bà Nguyễn Thị Thu Sắc – Chủ tịch Ủy ban Hải sản (VASEP) cho hay: Thách thức còn đến từ Chương trình Giám sát NK Thủy sản (SIMP) áp dụng với 13 loài thủy hải sản từ ngày 1/1/2018 của Mỹ. Sản phẩm XK sang Mỹ phải tuân thủ theo bộ quy tắc mới về truy xuất nguồn gốc. Dữ liệu của toàn bộ quá trình từ nuôi trồng hay đánh bắt đến khi NK phải được khai báo và lưu trữ trong cơ sở dữ liệu của Cục Quản lý đại dương và khí quyển quốc gia Mỹ (NOAA). Bên cạnh đó, sản phẩm hải sản Việt Nam sau thu hoạch chất lượng thấp dẫn tới thiếu nguyên liệu XK, lãng phí nguồn lợi…

Chia sẻ rõ hơn về “bức tranh” khai thác, XK hải sản hiện nay, ông Nguyễn Mạnh Hùng cho hay: Cường lực khai thác đã vượt quá so với khả năng cho phép khai thác của nguồn lợi. Số lượng tàu cá loại nhỏ khai thác ven bờ còn nhiều, các nghề xâm hại nguồn lợi giảm chưa đáng kể, đặc biệt nghề lưới kéo. Việc chuyển đổi cơ cấu nghề trong khai thác hải sản còn chậm. Bên cạnh đó, công tác bảo quản sản phẩm sau thu hoạch đã được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế, tổn thất sau thu hoạch vẫn còn ở mức cao, ảnh hưởng lớn đến chất lượng sản phẩm và an toàn thực phẩm. “Tổn thất sau thu hoạch của các nghề khai thác hải sản hiện nay trung bình trong khoảng 15 – 20 %. Trong đó, nghề lưới kéo có tỷ lệ tổn thất cao nhất. Các nghề khai thác bằng lưới vây, chụp mực, bẫy mực, nghề câu có tỷ lệ tổn thất sau thu hoạch trung bình 12 – 15 %”, ông Hùng nói.

Số 1 là nhiệm vụ gỡ bỏ “thẻ vàng”

Theo bà Thu Sắc, để tháo gỡ những khó khăn, thách thức trong XK hải sản, đặt ra hàng đầu trong thời gian tới là tiếp tục các giải pháp và kế hoạch cải thiện nhằm giải quyết vấn đề “thẻ vàng” IUU của EU. VASEP kiến nghị DN và Bộ NN&PTNT tiếp tục cùng thực hiện các khuyến nghị của EU, nhanh chóng gỡ bỏ “thẻ vàng” IUU, tạo tâm lý tốt để các nhà NK yên tâm đặt hàng nhiều hơn. “Bên cạnh đó, các cơ quan quản lý nhà nước cần tạo điều kiện cho DN gia tăng NK nguyên liệu hải sản hợp pháp để gia công/chế biến XK theo hướng có chọn lọc đối tượng khách hàng nhằm đảm bảo đạt giá trị XK cao. Các DN phối hợp với ngư dân tham gia chuỗi sản xuất để đảm bảo chất lượng sau thu hoạch, nâng cao giá trị sản phẩm khai thác”, bà Thu Sắc nói.

Xung quanh vấn đề khai thác, XK hải sản, đại diện Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản cho rằng: Cần đẩy mạnh công tác đầu tư, đổi mới công nghệ, trang thiết bị máy móc tạo ra sản phẩm chất lượng cao và ổn định; tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ trong khai thác và bảo quản sản phẩm sau thu hoạch trên tàu cá. Đặc biệt, công tác bảo quản sản phẩm trên tàu cá, gia tăng giá trị sản phẩm XK từ khai thác…

Ông Hùng thông tin thêm, giải pháp mà ngành thuỷ sản đặt ra trong thời gian tới là thực hiện nhiệm vụ, giải pháp cấp bách để khắc phục cảnh báo "thẻ vàng” của EU thông qua các biện pháp cụ thể như: Tăng cường kiểm soát tàu cá rời cảng và về cảng; đảm bảo thực hiện đúng quy định về khai báo và kiểm soát sản lượng, thành phần loài thủy sản bốc dỡ qua cảng; thực hiện tốt cơ chế phối hợp và xử lý ngay giữa các lực lượng kiểm tra, kiểm soát trên biển khi phát hiện các tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài hoặc bị phát hiện trên hệ thống giám sát hành trình; thực hiện rà soát, công bố cảng cá chỉ định cho tàu cá hoạt động vùng khơi cập cảng, kết nối hệ thống dữ liệu về nhật ký khai thác, giám sát hành trình tàu cá thực hiện cấp Giấy xác nhận nguồn gốc thủy sản...

"Tổng cục Thuỷ sản cũng sẽ tiếp tục hỗ trợ việc nghiên cứu thị trường trong nước và XK để có thông tin và cơ sở cho toàn bộ các hoạt động xúc tiến thương mại thủy sản; tiếp tục hỗ trợ các DN và người sản xuất thủy sản Việt Nam vượt qua các rào cản phi thuế quan thông qua việc đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất, chế biến thủy sản”, ông Hùng nói.

Tổng cục Thủy sản kiến nghị Bộ NN&PTNT giao Tổng cục Thủy sản chủ trì, xây dựng đề án tổng thể về phát triển ngành khai thác trên biển theo chuỗi, ứng dụng các công nghệ tiên tiến từ khâu khai thác, bảo quản sản phẩm sau thu hoạch, chế biến và XK nhằm; giao Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản phối hợp với Bộ Công Thương tổ chức các diễn đàn DN trong và ngoài nước; giới thiệu, quảng bá sản phẩm hải sản, tạo điều kiện hỗ trợ, thúc đẩy xúc tiến thương mại tại thị trường trong nước và các thị trường quốc tế…