Tôm bệnh thì vái tứ phương? - Phần 1

Sự mở rộng ồ ạt và nhanh chóng của ngành nuôi tôm Việt Nam đã dẫn đến một số thách thức xã hội, kinh tế và môi trường, ví dụ: chuyển đổi diện tích đất lúa, ruộng muối lớn ven biển thành ao nuôi tôm; thiếu sót trong quản lý môi trường và dịch bệnh, quy hoạch và cơ sở hạ tầng nuôi trồng thủy sản không đầy đủ.

ao nuôi tôm
Đối với những hộ nuôi, việc quản lý các điều kiện ao nuôi và sức khỏe tôm hàng ngày là một nhiệm vụ quan trọng và thường xuyên. Ảnh: Hải Yến.

Dịch bệnh trên tôm có tác động tiêu cực đến kinh tế ở Việt Nam và các nước khác. Gần đây, hội chứng chết sớm hay bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (EMS/AHPND) liên quan đến vi khuẩn Vibrio parahaemolyticus đã làm gián đoạn sản xuất tôm ở Trung Quốc, Thái Lan và Việt Nam với thiệt hại mỗi năm lên đến hàng tỷ USD. Nhiều trang trại mất mùa, phá sản. Bên cạnh EMS/AHPND, các bệnh tôm quan trọng nhất có nguồn gốc vi rút bao gồm bệnh đốm trắng, bệnh đầu vàng, hội chứng taura và bệnh parvovirus gan tụy.

Người nuôi đang chống lại dịch bệnh trên tôm thông qua các biện pháp phòng ngừa và điều trị bằng các chất kháng sinh, chất khử trùng và một số hợp chất khác. Việc sử dụng các hợp chất khác nhau nhưng không được kiểm soát đầy đủ làm tốn kém, và có thể gây nguy hại cho sức khỏe của tôm, người nuôi cũng như môi trường thủy sản và an toàn thực phẩm. 

Các báo cáo gần đây ghi nhận nhiều sản phẩm kháng sinh kém chất lượng nhưng được bán phổ biến cho các hộ nuôi tôm và cá Việt Nam sử dụng. Nhận thức rủi ro và các hành vi quản lý rủi ro đã được nghiên cứu trong số những người nuôi tôm Việt Nam ở Đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, các dự án cải thiện nuôi trồng thủy sản gặp phải những thách thức trong việc duy trì sự hợp tác giữa người nuôi về sản xuất và những rủi ro môi trường mà người dân phải chịu. 

nuôi tôm
Mô hình nuôi tôm chuyển sang hướng bán thâm canh và thâm canh đòi hỏi người nuôi cần có thêm kiến thức, kỹ năng chuyên môn và quản lý tài chính. Ảnh Tâm An.

Hình thức nuôi tôm quảng canh truyền thống ở Việt Nam yêu cầu đầu tư vốn thấp nhưng do phát triển thành các trang trại nuôi bán thâm canh và thâm canh, nên cần có thêm kiến thức, kỹ năng chuyên môn và quản lý tài chính. Người nuôi chia sẻ rằng bán một vụ tôm khỏe mạnh sẽ thu được lợi nhuận để trang trải chi phí của ba vụ tôm bị hỏng. 

Tuy nhiên, nếu nông dân bị thiệt hại nhiều vụ do dịch bệnh hoặc lũ lụt, họ sẽ mắc một khoản vay lớn với các công ty tư nhân và nhà thuốc. Đối với những hộ nuôi, việc quản lý các điều kiện ao nuôi và sức khỏe tôm hàng ngày là một nhiệm vụ quan trọng và thường xuyên. Các dấu hiệu bệnh của tôm phải được theo dõi liên tục. Các chất khử độc trong nước và ao nuôi, ví dụ: clo và các sản phẩm enzyme được sử dụng để giữ cho ao sạch. 

Nông dân chủ yếu nhờ đại diện công ty tư vấn về các khía cạnh kỹ thuật trong quản lý và nuôi tôm mà ít hỏi về việc sử dụng thuốc kháng sinh và các sản phẩm khác để ngăn ngừa và kiểm soát dịch bệnh. Hơn nữa, người nuôi cũng dùng các loại thuốc kháng sinh điều trị bệnh nhiễm trùng ở người để kiểm soát dịch bệnh trên tôm. Các hộ nuôi ở tỉnh Nghệ An đã sử dụng thuốc kháng sinh mua từ hiệu thuốc địa phương, bao gồm oxytetracycline, ampicillin, tetracycline và clorocid (chloramphenicol). Một nông dân nói rằng “thuốc kháng sinh dùng cho người có chất lượng tốt và rẻ hơn thuốc kháng sinh bán cho tôm”.

Hầu hết người nuôi tôm dường như không phân biệt thuốc kháng sinh với các loại thuốc khác. Khi được hỏi cụ thể về kháng sinh là gì, các hộ nuôi sẽ đề cập đến các mục đích khác nhau của việc sử dụng kháng sinh, ví dụ: “Thuốc kháng sinh được sử dụng để ngăn ngừa và điều trị bệnh”, “thuốc kháng sinh được sử dụng để điều trị bệnh gan tụy”, “thuốc kháng sinh như Clorocid (chloramphenicol) được sử dụng để điều trị bệnh đường ruột”,… Với một số trường hợp ngoại lệ, nông dân không biết rằng chỉ các bệnh liên quan đến vi khuẩn và không liên quan đến vi rút mới có thể được điều trị bằng thuốc kháng sinh và hầu hết họ không biết liệu bệnh có nguồn gốc vi khuẩn hay vi rút. Ngoài thuốc kháng sinh, người nuôi cũng sử dụng thêm vitamin, khoáng chất và chế phẩm sinh học. Theo một kỹ sư nuôi trồng thủy sản ở Nghệ An, thỉnh thoảng nông dân bón các loại rau thơm, tỏi, chuối chín, mật mía, đường hoặc cám gạo vào ao nuôi để duy trì sức khỏe hoặc trị bệnh.

Các công ty thương mại có mặt ở nhiều thị trấn lớn và một số huyện nhằm bán tôm giống, thức ăn, kháng sinh, hóa chất và các hợp chất khác sử dụng trong nuôi trồng thủy sản. Một số công ty cũng hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn cho người nuôi tôm. Các hiệu thuốc ở các huyện và thị trấn bán thuốc kháng sinh được bào chế dùng cho người cho người nuôi tôm. 

thuốc thủy sản
Người nuôi cần hiểu đúng-đủ liều lượng, cách dùng của thuốc kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản. Ảnh naturalblaze

Ngoài giao dịch với nông dân, các công ty Trung Quốc, chủ yếu ở tỉnh Quảng Ninh, cung cấp nhiều dịch vụ khác nhau trực tiếp cho nông dân, bao gồm đào tạo, kiểm tra chất lượng nước và tình trạng của tôm. Việc tiếp cận các dịch vụ như vậy đòi hỏi người nông dân phải là khách hàng của công ty. Đại diện công ty quảng bá sản phẩm của họ cho nông dân trực tiếp tại các ao nuôi và một khi nông dân là khách hàng, các công ty thường xuyên đến thăm để thảo luận về thách thức quản lý ao nuôi, đưa ra lời khuyên và bán sản phẩm của họ. 

Ngược lại với sự tương tác thường xuyên giữa người nuôi với các công ty tư nhân, sự tương tác giữa người nuôi và đại diện chính quyền cấp tỉnh hoặc cấp huyện dường như hạn chế hơn nhiều. Tương tác giữa đại diện cơ quan nhà nước và người nuôi tôm liên quan đến bốn loại hoạt động chính: 1) Các hoạt động đào tạo và phát triển kỹ năng để tăng cường quản lý ao nuôi; 2) Chứng nhận VietGAP nhằm thúc đẩy thực hành nuôi tốt bao gồm đăng ký các hợp chất và thuốc áp dụng cho ao nuôi; 3) Tiếp cận của các Chi cục cấp khu vực và cấp huyện, các chuyên gia nuôi trồng thủy sản để tư vấn cho nông dân, lấy mẫu và xét nghiệm nước và sức khỏe tôm, xác định và chẩn đoán mầm bệnh; 4) Bán ấu trùng tôm, thuốc thú y hoặc thức ăn chăn nuôi trực tiếp từ Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho người nuôi. 

Các trung tâm khuyến nông thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn địa phương thường tổ chức các lớp tập huấn chủ yếu về các kỹ thuật canh tác khác nhau, nhưng ít chú ý đến việc sử dụng thận trọng và đúng cách các chất kháng sinh và các sản phẩm khác để ngăn ngừa và kiểm soát dịch bệnh. 

Tuy nhiên, theo các cuộc phỏng vấn với người nuôi, họ cho rằng tài liệu tập huấn không phù hợp với điều kiện nuôi của họ và nếu quản lý ao nuôi tôm theo hướng dẫn được cung cấp, hiệu quả đạt được không như mong đợi. Một nông dân 45 tuổi ở tỉnh Nghệ An kiến nghị: “Cần có phương pháp tập huấn để người nuôi học hỏi, áp dụng. Các cơ quan chính phủ khác nhau không có sự phối hợp khi điều tra các đợt bùng phát dịch bệnh”. Trong một cuộc thảo luận nhóm với người nuôi ở tỉnh Quảng Ninh, người ta cho rằng khi họ làm theo các tài liệu hướng dẫn do chính quyền cung cấp, họ vẫn chưa thành công. “Ví dụ, một tài liệu cho rằng sử dụng vitamin C và khoáng chất có thể ngăn ngừa dịch bệnh và tăng sức đề kháng cho tôm, nhưng thực tế là tôm vẫn bị bệnh phân trắng”. Các hộ nuôi nói rằng mỗi trang trại và thậm chí các ao nuôi cá nhân có điều kiện môi trường khác nhau, do đó, các giải pháp nên được trang trại hóa và ao hóa cụ thể.

Kính mời quý độc giả theo dõi phần 2: Thực trạng chương trình VietGAP, người nuôi và các cơ quan ban ngành nói gì?

Nguồn: Tran, K. C., Dalsgaard, A., Van, P. T., & Tersbøl, B. P. (2021). To pray in four directions: Understanding Vietnamese farmers’ shrimp health management practices. Aquaculture, 536, 736406. 

Đăng ngày 09/03/2022
Thư Mai @thu-mai
Nuôi trồng

FLOCponics: Sự tích hợp hoàn hảo của công nghệ biofloc và cây thủy canh

FLOCponics là một loại Aquaponics thay thế tích hợp công nghệ biofloc (BFT) với sản xuất cây trồng không sử dụng đất.

flocponics
• 15:51 07/03/2022

Mô hình nuôi ba ba lãi 300 triệu đồng/năm

Mô hình nuôi ba ba của ông Lương Thành Kỷ, ở thị trấn Búng Tàu, huyện Phụng Hiệp. Qua 14 năm phát triển, đến nay đàn ba ba sinh sản của ông Kỷ đã phát triển hơn 1.500 con, mỗi năm xuất bán ra thị trường từ 8.000-10.000 con giống, trừ hết các khoản chi phí, lợi nhuận gần 300 triệu đồng/năm.

Ba ba.
• 09:38 14/06/2021

Kinh tế ổn định nhờ nuôi ba ba sinh sản

Hơn 20 năm nuôi ba ba sinh sản, anh Nguyễn Đức Lợi, ấp Phước Thọ B, xã Mỹ Phước, huyện Mỹ Tú, tỉnh Sóc Trăng có cuộc sống khấm khá. Gắn bó lâu năm với con ba ba một phần cũng vì sự yêu thích loài vật này, ba ba lại dễ nuôi, nhẹ công chăm sóc, thị trường tiêu thụ tốt, đem lại nguồn thu nhập ổn định cho gia đình anh.

• 15:40 03/03/2021

Thu trăm triệu đồng mỗi năm từ nuôi ba ba

Nuôi ba ba gai là một công việc đòi hỏi phải có nguồn vốn lớn và kỹ thuật cao. Nhưng bằng ý chí, nghị lực, sự đam mê tận tụy với công việc cùng với áp dụng các kiến thức khoa học kỹ thuật mà ông Phạm Tất Đạt ở xã Yên Bình, thành phố Tam Điệp đã thành công, vươn lên trở thành triệu phú.

kỹ thuật sản xuất giống baba
• 10:00 30/05/2017

Hiệu quả nuôi tôm quảng canh cải tiến

Trong bối cảnh ngành nuôi trồng thủy sản Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức về môi trường, dịch bệnh và chi phí sản xuất, mô hình nuôi tôm quảng canh cải tiến đang dần trở thành lựa chọn ưu tiên của nhiều hộ dân. Vậy mô hình có những đặc điểm gì nổi bật và vì sao ngày càng được bà con lựa chọn và đâu là các yếu tố quyết định hiệu quả của mô hình? Bài viết dưới đây sẽ mang đến cái nhìn tổng quan và chi tiết về hiệu quả của mô hình nuôi tôm quảng canh cải tiến – một hướng đi hứa hẹn cho tương lai ngành tôm Việt Nam.

Tôm sú
• 09:36 23/06/2025

Cá gì nuôi tốt tại khu vực miền núi?

Việt Nam có địa hình đa dạng với nhiều vùng sinh thái khác nhau, trong đó khu vực miền núi chiếm tỷ lệ lớn, đặc biệt là các tỉnh trung du và miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và một phần vùng duyên hải miền Trung. Mặc dù điều kiện địa lý và thời tiết ở những khu vực này có phần khắc nghiệt hơn so với vùng đồng bằng, nhưng đây cũng là nơi có nhiều tiềm năng để phát triển nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là nuôi cá nước ngọt.

Nuôi cá
• 09:00 21/06/2025

Tôm bơi lờ đờ và kéo đàn: Dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm trong ao nuôi

Một trong những hiện tượng khiến người nuôi tôm lo lắng và cần đặc biệt chú ý chính là tôm bơi lờ đờ và kéo đàn. Đây không chỉ là biểu hiện của sự suy yếu mà còn có thể là lời cảnh báo về những vấn đề nghiêm trọng đang xảy ra trong ao, từ môi trường xuống cấp đến sự bùng phát của dịch bệnh.

Tôm bơi lờ đờ
• 14:38 19/06/2025

Làm sao để phân biệt được ốc bươu vàng và ốc bươu đen?

Ốc bươu vàng và ốc bươu đen là hai loài thường xuyên được nhắc tới. Tuy nhiên, đây là hai loại ốc hoàn toàn khác nhau cả về sinh học, tác động đến môi trường và giá trị kinh tế. Việc phân biệt đúng giữa hai loài ốc này là vô cùng quan trọng đối với bà con nông dân, tránh những hậu quả đáng tiếc như thả nhầm ốc bươu vàng vào ao nuôi hoặc ruộng lúa.

Ốc bươu
• 13:36 18/06/2025

Mưa kéo dài: Nguy cơ âm thầm gây suy kiệt và hao hụt tôm

Mưa kéo dài, một trong những “kẻ thù thầm lặng” gây tổn thương nghiêm trọng đến sức khỏe của tôm, khiến chúng yếu dần, dễ nhiễm bệnh và chết lai rai nếu người nuôi không có biện pháp can thiệp kịp thời và đúng cách.

Xác tôm
• 04:05 24/06/2025

Xu hướng vùng nuôi: Cảnh báo khuẩn gan và ruột vẫn tiếp tục tăng cao

Tại báo cáo LAB kỳ 14-20/06/2025 có nhiều dấu hiệu cải thiện hơn so với kỳ trước. Tuy nhiên, tỷ lệ khuẩn đường ruột và gan tụy vẫn đang ở mức cảnh báo do có sự tăng cao.

Báo cáo LAB
• 04:05 24/06/2025

Cảnh báo về việc tiêu thụ cá sống, sashimi không rõ nguồn gốc

Hiện nay, xu hướng thích ăn cá sống, sashimi và các món hải sản tươi sống ngày càng phổ biến tại Việt Nam. Tuy nhiên, đi kèm với xu hướng này là nguy cơ về an toàn vệ sinh thực phẩm đang gây nhiều lo ngại, nhất là trong bối cảnh việc kiểm soát nguồn gốc và quy trình chế biến còn nhiều bất cập.

Sashimi
• 04:05 24/06/2025

Hiệu quả nuôi tôm quảng canh cải tiến

Trong bối cảnh ngành nuôi trồng thủy sản Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức về môi trường, dịch bệnh và chi phí sản xuất, mô hình nuôi tôm quảng canh cải tiến đang dần trở thành lựa chọn ưu tiên của nhiều hộ dân. Vậy mô hình có những đặc điểm gì nổi bật và vì sao ngày càng được bà con lựa chọn và đâu là các yếu tố quyết định hiệu quả của mô hình? Bài viết dưới đây sẽ mang đến cái nhìn tổng quan và chi tiết về hiệu quả của mô hình nuôi tôm quảng canh cải tiến – một hướng đi hứa hẹn cho tương lai ngành tôm Việt Nam.

Tôm sú
• 04:05 24/06/2025

Kỹ thuật trộn khoáng và vitamin vào thức ăn không bị hao hụt

Việc bổ sung khoáng chất và vitamin vào khẩu phần ăn của vật nuôi là vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, nếu không áp dụng đúng kỹ thuật, khoáng – vitamin có thể bị hao hụt nghiêm trọng trong quá trình trộn, bảo quản hoặc cho ăn, từ đó làm giảm hiệu quả sử dụng, tốn kém chi phí và ảnh hưởng đến sự phát triển của vật nuôi.

Trộn thức ăn
• 04:05 24/06/2025
Some text some message..