)
Cuối tháng 1.2016, thông tin Viện Hải dương học (Nha Trang) đưa một con cá nhám voi “khủng” dạt vào bờ biển thuộc xã Vạn Thắng, H.Vạn Ninh (Khánh Hòa) về bảo quản, làm mẫu vật để phục vụ công tác nghiên cứu cũng như trưng bày, đã kích thích trí tò mò của nhiều người.
Tại Viện Hải dương học có một khu vực thu hút rất đông khách tham quan là Bảo tàng Hải dương học. Khách tham quan đến thăm “Đại dương trong bảo tàng” này đều ấn tượng trước nhiều mẫu vật sống động. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, để có những mẫu vật như thế, các nhà khoa học đã phải thực hiện nhiều công đoạn phức tạp.
ThS. Bùi Quang Nghị, phụ trách Phòng Quản lý chuyên môn Bảo tàng Hải dương học, cho biết: “Từ khi tiếp nhận cá hoặc sinh vật biển cho đến khi hoàn thiện, đưa mẫu vật trưng bày, gồm các công đoạn chính là: lóc thịt, ngâm hóa chất và nhồi bông”.
Mẫu hai con hải cẩu bắt được tại vùng biển Quảng Ngãi và Quảng Bình năm 1998 - Ảnh: Nguyễn Chung
Ngày 27.1, sau khi nghe người dân thông báo có con cá nhám voi lớn dạt vào bờ biển xã Vạn Thắng, H.Vạn Ninh, các cán bộ của Viện Hải dương học đã tức tốc lên đường đến khu vực trên. Con cá nhám voi dài gần 6 m, nặng khoảng 1 tấn, sau khi dạt vào bờ không lâu thì chết. Đây là loài cá có trong sách đỏ nhưng giá trị dinh dưỡng về thịt, vây của loài cá này không cao nên người dân ít đánh bắt. Do cá lớn, các nhà khoa học phải thuê xe cẩu đến đưa con cá về Viện đồng thời ướp đá để đảm bảo cá trong tình trạng còn tươi.
Xe đưa cá về đến Viện lúc 3 giờ chiều. Việc thực hiện công đoạn lóc thịt cá không kịp trong ngày nên người ta đã mua 30 cây đá để ướp cá, nhằm giữ cho bộ da không bị hư. Sáng hôm sau, gần 10 người của Viện Hải dương học bắt đầu công đoạn lóc thịt con cá nhám voi.
Lóc thịt cá nhám voi - Ảnh: Trần Công
Mẫu cá nhám voi bắt được năm 2005 tại vùng biển Phú Quý, dài hơn 5 m, nặng khoảng 1 tấn, đang được trưng bày tại Bảo tàng Hải dương học - Ảnh: Nguyễn Chung
Công đoạn lóc thịt, rút xương quả là “mệt mỏi”. Dụng cụ lóc thịt cá là những con dao mổ bình thường. Công đoạn này đòi hỏi người thực hiện phải khéo léo, tỉ mỉ. Nếu không có kỹ năng và kinh nghiệm sẽ dễ làm rách bộ da cá, khiến mẫu vật về sau mất tính thẩm mỹ. Cá lớn nên chúng tôi phải huy động lực lượng đông, vậy mà cũng mất gần 1 ngày mới xong”, anh Nghị nói.
Sau khi hoàn thành việc lóc thịt cá, người ta cho bộ da cá ngập trong một bể hóa chất là formol. Bộ da được ngâm hóa chất trong khoảng 2-3 tháng để ngấm formol, nhằm mục đích bảo quản, lưu giữ lâu dài. Sau khoảng thời gian trên, bộ da cá được lấy ra, rửa sạch, để thực hiện việc nhồi bông.
“Công đoạn nhồi bông rất khó khăn. Phải làm sao để con vật giống với hình dạng ban đầu. Không thể hì hục nhồi, mà phải vừa nhồi vừa uốn nắn. Có lúc nhồi xong nó ra hình con gì chứ không phải cá, chúng tôi phải tháo ra nhồi lại. Vừa làm cho tỉ mẫn để mẫu vật thật sinh động, nhưng vừa phải chạy đua với thời gian, vì nếu kéo dài quá, da cá sẽ khô lại, không tạo hình theo ý mình được”, anh Nghị cho biết.
Đối với con cá nhám voi vừa đưa về thì cần 300-400 kg bông để hoàn thiện mẫu vật. Các nhà “tạo mẫu cá” nhồi bông đến đâu thì lấy cước may lại đến đó. Công đoạn nhồi bông sẽ mất gần một tuần. Anh Nghị nói: “Nhồi bông phải dùng tay tiếp xúc trực tiếp, một tay áp vào da cá, một tay ấn bông. Nếu đeo găng tay thì rất khó làm, vì mất cảm giác, mẫu vật không đẹp được. Do da cá ngâm trong dung dịch formol thời gian dài, nên khi hoàn thiện việc nhồi bông thì tay chúng tôi bị xơ cứng, xù xì, sau đó bong da. Đó là chưa nói mùi formol rất kinh khủng”.
Chính vì mùi formol độc hại nên, các mẫu vật nhồi bông phải được để khô cả một tuần cho bốc hết mùi hóa chất, sau đó mới đem đi trưng bày.
Các nhà nghiên cứu thuộc Viện Hải dương học cho biết việc tạo mẫu vật không có trường lớp nào dạy. Do nhu cầu nghiên cứu khoa học và trưng bày cho khách tham quan nên các cán bộ của Viện đã tự mày mò làm, lâu rồi thành quen. Thế hệ này truyền lại cho thế hệ sau. Đến nay, Bảo tàng Hải dương học có khoảng 50 mẫu vật cá và sinh vật biển nhồi bông, phục vụ khách tham quan, như: cá nhám voi, cá mặt trăng, cá tầm, hải cẩu…
