Mùa cá mòi sông Hồng

Ngon nhất là ngày rằm tháng 2 cá mòi đánh được lúc rạng đông. Năm nào cũng vậy, tháng 2 là các ngư dân sông Hồng buông lưới săn cá mòi. Ăn cá mòi mà nhớ chuyện bà tôi ngày xưa kể cá mòi sau khi đẻ trứng sẽ "mọc cánh bay lên thành chim ngói đỏ".

Tháng 2 âm lịch, khi con nước sông Hồng chảy êm ái thanh bình cũng là lúc cá mòi từ biển khơi ngược dòng nước vào sâu trong thượng nguồn. Đến khúc sông Hồng chảy qua Hà Nội, Hưng Yên, cá mòi từng đàn dừng vây quấn lấy nhau đẻ trứng. Dân chài lưới ven sông đánh cá mòi mang vào phố bán. Thứ cá biển này không xa lạ gì với dân vùng biển, nhưng cá mòi đánh bắt tại sông Hồng - khúc chảy qua Hà Nội - lại trở thành đặc sản mỗi năm chỉ có một lần.

Cá mòi từ biển bơi vào, ngược dòng nước ngọt khiến cá ngọt hơn, rắn hơn. Nhưng chế biến phải đúng cách. Những con cá mòi chỉ nhỏ bằng bàn tay được rửa sạch bằng nước vo gạo cho đỡ tanh. Chích ở bụng để lấy túi mật ra, rồi khía hai bên thân cá, xát gừng, nghệ. Ướp cá khoảng nửa tiếng rồi nướng qua trên than hoa. Sau đó mới rán giòn trong mỡ nóng. Nước mắm ngon nguyên chất được nêm gừng giã nhỏ và ớt tươi cay xé lưỡi. Cá mòi sông Hồng rán chấm nước mắm gừng, ăn giòn tan, béo ngậy, thơm lừng trong miệng. Đặc sản này thành thứ nhắm rượu bao đời nay của người Hà Nội và cũng là thứ đưa cơm vô cùng tuyệt hảo.

Cá mòi có đồng hồ sinh học giống cá hồi Châu Âu. Khi đẻ trứng ở sông Hồng, trứng sẽ lững lờ trôi theo dòng nước ra đến cửa biển thì nở thành cá con và sống ở biển. Để rồi tháng 2 âm lịch hằng năm, lũ cá mòi trưởng thành lại ngược sông bơi về nơi chúng được sinh ra để cho ra đời thế hệ mới. Khác với cá hồi bởi sau khi đẻ thì cá hồi chết đi, thì cá mòi sau khi đẻ sẽ "mọc cánh bay lên thành chim ngói đỏ". Câu chuyện kể của bà tôi ngày nhỏ sau này tôi mới hiểu. Đó là nghệ thuật ẩm thực của người Hà Nội "mùa nào thức nấy". Khi hết mùa cá mòi cũng là lúc người Hà Nội chuẩn bị đón mùa chim ngói đỏ bay về để lại được thưởng thức bao món ăn chế biến từ chim ngói. Chim ngói có loại ngói xám và ngói đỏ. Ngói đỏ là chim trống thịt ngon hơn và xơi nó thì không ảnh hưởng đến sinh sản của chim mái.

Câu chuyện cổ tích "cá mòi mọc cánh bay lên thành chim ngói đỏ" chỉ là tưởng tượng của con người, nhưng cũng giải thích phần nào thú ăn uống cầu kỳ của người Hà Nội. Nhưng cũng thú vị vô cùng khi ăn cá mòi, sẽ thấy trong bụng chúng có buồng trứng trông gần giống phổi của chim ngói đỏ. Và tháng 2 âm lịch hằng năm, rán cá mòi nhắm rượu với bạn hữu để kể những câu chuyện nửa hư nửa thực về loài cá này cũng thú vị biết bao.