Nước sản xuất tôm lớn thứ 3 thế giới trong cú sốc COVID-19

Đối với tôm nuôi, việc phong tỏa và đóng cửa các dịch vụ ăn uống là một thảm họa, đặc biệt là Ấn Độ. Theo các nhà khoa học của Viện nuôi trồng thủy sản nước lợ trung ương (CIBA) ước tính ngành công nghiệp tôm ở Ấn Độ sẽ đối mặt với thiệt hại 1.5 tỉ đô trong năm 2020-2021.

Tại Ấn Độ, sau nhiều cuộc khảo sát và phỏng vấn với các bên liên quan chính, các nhà nghiên cứu tại CIBA đã vẽ bản đồ về các cú sốc kinh tế của đại dịch đối với ngành tôm. Nghiên cứu cho thấy rằng, sự bùng phát và hạn chế của dịch Covid-19 đã ảnh hưởng đến mỗi mắc xích trong chuỗi cung ứng. Từ trại giống, trại nuôi, chế biến đến bán lẻ và xuất khẩu ước tính đều giảm 30-40% trong thời gian phong tỏa.

Tính đến cuối tháng 9/2020, Ấn Độ đã ghi nhận 6.22 triệu ca dương tính và có 97.000 người chết. Thời gian phong tỏa bắt đầu từ 25/03/2020, bao gồm sự hạn chế di chuyển và tạm ngừng một số hoạt động lĩnh vực kinh tế. Hầu như lực lượng lao động của Ấn Độ đều ở nhà trong thời gian này. Mặc dù gần đây mọi thứ đang dần được mở cửa theo từng giai đoạn trở lại nhưng hãy còn nhiều ảnh hưởng hậu đại dịch vẫn đang tiếp diễn.

Ấn độ là nước sản xuất tôm lớn thứ 3 thế giới, ngành công nghiệp này ước tính mang lại 5 tỉ đô mỗi năm. Họ xuất khẩu đến 90% tôm sản xuất ra cho các nước Mỹ, Liên minh Châu Âu, Trung Quốc và Nhật Bản. Các nhà kinh tế ước tính ngành tôm đã giải quyết cho hơn 1.2 triệu lao động từ trại nuôi, chế biến đến xuất khẩu.

Nhóm nghiên cứu đã phân tích sự ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 đến chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản như sau:

Sản xuất giống và cung ứng

Tác động lớn nhất đến tôm giống chính là sự thiếu hụt lao động đặc biệt là lao động có kĩ thuật. Chu kì sản xuất tôm không linh hoạt và phụ thuộc thời điểm, vụ nuôi. Như vậy khi thiếu hụt đột ngột lao động có tay nghề đồng nghĩa với việc các nhà sản xuất giống phải nỗ lực rất lớn để hoàn thành hợp đồng của mình.

Tác động thứ 2 của việc phong tỏa có thể được thấy là do sự giảm nhu cầu tiêu thụ và xuất khẩu. Kinh tế không ổn định, không thể xác định rõ ràng nhu cầu thực tế nên để hạn chế rủi ro và sự tổn thất to lớn các nhà sản xuất phải loại bỏ nguồn ấu trùng tôm hiện có. 

Một hạn chế khác chính là sự phụ thuộc của trại giống vào tôm bố mẹ sạch bệnh (SPF). Thêm vào đó, nguồn cung trong nước không đủ đáp ứng nhu cầu của người nuôi nên họ thường bù đắp sự thiếu hụt bằng nhập khẩu. Cũng giống như các mặt hàng khác, tôm bố mẹ nhập khẩu hiện đang bị tạm ngưng do dịch bệnh.

Đây là nguyên nhân ngừng trệ đầu tiên trong chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản. Sự suy yếu sao đó gây hiệu ứng gợn sống cho phần còn lại của ngành.

Ngành tôm của Ấn Độ gặp khó khăn khi đối mặt với cuộc khủng hoảng Covid-19. Ảnh: Gurvinder Singh

Sự ảnh hưởng của phong tỏa xã hội đối với người nuôi và trại nuôi

Theo thống kê có 27% người nuôi đã chuẩn bị hoàn tất ao ương và không thể hoàn thành nuôi 3 giai đoạn. Ngoài ra người nuôi còn gặp khó khăn nguồn đầu vào cho sản xuất thức ăn và giống cũng như không thể xác định được nhu cầu sau khi tôm thành phẩm. Tình trạng trại nuôi ở Ấn Độ trong đợt dịch bùng phát: có 25% trại nuôi ở giai đoạn 1 (ương trong 30 ngày đầu), 34% ở giai đoạn 2 (giai đoạn 30-80 ngày tuổi) và giai đoạn 3 (sau 80 ngày nuôi) chiếm 14%. Những người nuôi đang trong giai đoạn 3 cho biết vụ này có thể sẽ hòa vốn, nếu may mắn sẽ có lời một ít, và rõ ràng không phải người nuôi nào cũng có thể may mắn khi đang ở giai đoạn 3. Một số trại nuôi đã phải bán tôm cỡ nhỏ và giảm giá để trách khi tôm lớn sẽ mang lại nhiều thiệt hại hơn.

Tuy nhiên, việc giảm giá thành đôi khi cũng không hiệu quả. Nhà sản xuất không thể tuyển nhân công thu hoạch cũng như thuê xe cách nhiệt trong vận chuyển tôm. Thậm chí là dù đã kí kết hợp đồng. Lệnh hạn chế di chuyển có nghĩa rằng các nhà sản xuất không thể mang tôm của họ đến tay các nhà chế biến và chợ tiêu thụ. Như vậy họ buộc phải chịu lỗ trong vụ nuôi này.

Thêm một thách thức trong quá trình nuôi của người dân chính là sự đóng cửa của các phòng thí nghiệm thường giúp họ kiểm tra chất lượng nước và tình trạng sức khỏe tôm nuôi. Không có sự hỗ trợ này họ sẽ khó quản lí chất lượng nước một cách dễ dàng và nhận biết sự bùng phát dịch bệnh.

Cũng như trong sản xuất giống, việc hạn chế di chuyển và sự không đảm bảo tiền lương, việc làm là nguyên nhân gây thiếu lao động trầm trọng dấn đến sản xuất chậm lại.

Một phần lớn lực lượng lao động của Ấn Độ phải ở nhà trong thời gian đóng cửa, dẫn đến tình trạng thiếu lao động.

Quá trình chế biến và tiếp thị

Các nhà chế biến cho hay thiếu lao động chính là khó khăn chính của họ. Phần lớn lao động có tay nghề trong các nhà máy chế biến là dân nhập cư, họ phải quay về nhà sau khi có lệnh phong tỏa. Điều này không chỉ làm chậm thời gian sản xuất mà còn làm giảm chất lượng tôm sau chế biến. Thêm vào đó một thách thức không xa họ phải đối mặt chính là giãn cách xã hội và thiết bị an toàn cá nhân cho người lao động khi làm việc.

Nhiều khó khăn khác bị ảnh hưởng từ 2 giai đoạn đầu trong chuỗi giá trị trước đó. Các đơn hàng không đủ lớn để có thể vận hành máy móc chưa kể việc thu hoạch tôm cỡ nhỏ làm cho máy móc khó xử lí hơn.

Các nhà chế biến cũng cho biết việc giảm đột ngột các đơn hàng xuất khẩu đã làm căng thẳng các cơ sở trữ lạnh của Ấn Độ. Hàng tồn kho ngày càng tích tụ nhiều hơn khi ngành dịch vụ ăn uống bị đóng cửa.

Mặc dù chính quyền bang Andhra Pradesh đã ban hành giá mua tối thiểu cho từng cỡ tôm thu hoạch nhằm ổn định thị trường nhưng những người tham gia khảo sát cho biết chính sách này không được thực thi nghiêm túc. Các nhà chế biến thường từ chối việc thanh toán theo giá điều chỉnh vì họ cho rằng tôm có chất lượng kém.

Ước tính về ảnh hưởng của covid-19

Các nhà nghiên cứu ước tính rằng sự gián đoạn của đại dịch là nguyên nhân làm giảm 30-40% giá trị ở mỗi mắc xích trong chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản. Về kinh tế, có thể nói chính là sự thiệt hại 1.5 tỉ đô trong năm 2020. Sự sụt giảm chủ yếu đến từ xuất khẩu tôm, sản lượng xuất khẩu dự kiến giảm 40% so với năm 2019. Việc giảm xuất khẩu sẽ đặt gánh nặng lên giá tôm, các nhà nghiên cưu hi vọng chỉ giảm 35% trước năm 2021.

Nhóm nghiên cứu cũng kì vọng nguồn lao động sẽ chỉ giảm 30-40% do các hoạt động kìm hãm trong sản xuất và chế biến. Họ cũng cảnh báo số liệu có thể sẽ tăng lên nếu Ấn Độ có thêm một đợt Covid thứ 2 và phải phong tỏa một lần nữa.

Các phòng thí nghiệm (Lab) hỗ trợ người nuôi kiểm tra chất lượng nước và sức khỏe tôm nuôi

Xây dựng lại sau cú sốc

Các nhà nghiên cứu cho hay Chính phủ Ấn Độ đã cố gắng giảm thiểu ảnh hưởng tệ nhất từ đại dịch Covid. Sau phong tỏa, họ xem nuôi trồng và chế biến thủy sản trở thành hoạt động thiết yếu, cho phép một số nhà sản xuất tiếp tục hoạt động dù đã giảm công suất. Việc xác định các điểm chính trong chuỗi giá trị là cần thiết để tránh khỏi cú sốc kinh tế bị phong tỏa. Tuy nhiên Chính phủ cũng nên có các biện pháp khác đối với nuôi tôm.

Mặc dù chính sách ổn định giá ban đầu không khả thi nhưng những nỗ lực thực thi phụ thêm có thể là chìa khóa bảo bệ người nuôi tôm và là hướng dự báo cho các nhà chế biến.

Nhóm nghiên cứu nhấn mạnh “Đề án phát triển thủy sản” sẽ là một con đường tiềm năng làm cho ngành trở nên linh hoạt hơn. Chương trình là một phần trong sáng kiến phát triển xanh kéo dài 5 năm nhằm tăng cường đầu tư vào chuỗi giá trị nuôi trồng thủy sản và cung cấp động lực cho việc nuôi cá bền vững.

Nếu chính sách này tập trung vào thế hệ lao động cũng như an ninh kinh tế cho người sản xuất thì vấn đề thiếu lao động sẽ được giảm thiểu đáng kể. Tăng cường sự bảo vệ cho lao động trong ngành là một con đường dài để ngăn chăn việc thiếu hụt lao động trong đợt phong tỏa đầu. Nếu người lao động trong ương giống, nuôi và chế biến trở thành lao động chính thức và ổn định thì các doanh nghiệp có thể giữ lao động lại khi có dịch và có khả năng trụ lại nếu có cuộc khủng hoảng khác xuất hiện.