Tỏi (Allium sativum) có các hợp chất hoạt tính sinh học cung cấp các đặc tính sinh học khác nhau giúp tăng sức đề kháng của cá. Tỏi được sử dụng trong nuôi trồng thủy sản ở dạng dầu, nghiền tươi, chiết xuất nước và bột tỏi. Dạng bột được sử dụng nhiều nhất trong nuôi trồng thủy sản, nó thường được áp dụng bằng đường uống hoặc thêm vào thức ăn với liều lượng dao động từ 0,05 đến 40g/kg thức ăn. Ngoài các đặc tính có lợi trên, việc sử dụng tỏi trở nên phổ biến nhờ giá thành rẻ, dễ kết hợp và ít ảnh hưởng đến môi trường. Do đó, tỏi là một giải pháp hiệu quả để thay thế cho kháng sinh chống lại bệnh tật, cải thiện sức khỏe của động vật thủy sản.

Trong nuôi cá, tỏi có các hoạt động kháng khuẩn, chống ký sinh trùng, chống oxy hóa, kích thích miễn dịch và thúc đẩy tăng trưởng.

Hoạt tính kháng khuẩn

Hoạt tính kháng khuẩn là kết quả của việc điều chỉnh quá trình sinh tổng hợp lipid và tổng hợp RNA ở vi khuẩn, ức chế vi khuẩn gram dương và gram âm. Hoạt tính kháng khuẩn của tỏi do allicin tạo ra, đã ức chế sự phát triển của vi khuẩn gram dương như: Staphylococcus aureus và vi khuẩn gram âm như Escherichia coli và Aeromonas salmonicida. Allicin là một hợp chất có chứa lưu huỳnh và một phân tử có tác dụng ức chế sự hình thành độc lực của màng sinh học. Musa và cộng sự. (2008) đã nghiên cứu nồng độ ức chế tối thiểu (MIC) của dịch chiết tỏi trong nước (500; 250; 125; 62,5 mg/mL) để ức chế sự phát triển của Staphylococcus aureus, Streptococcus agalactiae, Citrobacter freundii, Escherichia coli, Vibrio parahaemolyticus, Vibrio vulnificus và Edwardsiella tarda. Kết quả cho thấy tất cả các chất chiết xuất từ tỏi đều có hiệu quả chống lại vi khuẩn gây bệnh được thử nghiệm.

Hoạt động chống lại vi khuẩn gây bệnh được thấy rõ khi tỷ lệ sống cao hơn ở các loài cá bị nhiễm bệnh khi bổ sung chiết xuất tỏi vào chế độ ăn. Thanikachalam và cộng sự. (2010) đã đánh giá việc sử dụng vỏ tỏi trên cá trê phi nhiễm Aeromonas hydrophila. Cá trê phi được bổ sung bột vỏ tỏi với nồng độ (0%, 0,5%, 1,0% và 1,5%) trong 20 ngày. Kết quả cho thấy tỷ lệ sống cao hơn ở tất cả các nồng độ so với nhóm đối chứng. 

Hoạt động chống oxy hóa

Các phenol và saponin của tỏi là những hợp chất tạo ra hoạt động chống oxy hóa. Các hợp chất này có thể ức chế sự hình thành các gốc tự do, củng cố cơ chế hấp thu các gốc nội sinh và tăng các enzym chống oxy hóa như SOD, CAT, GPx và HO^-1. Do đó, bổ sung tỏi vào chế độ ăn có thể cải thiện hệ thống chống oxy hóa trên cá. Metwally (2009) đã thử nghiệm tác động của tỏi đối với các chất chống oxy hóa trên cá rô phi trong 3 tháng, bốn nhóm cá được bổ sung tỏi với các nguồn khác nhau: tỏi tự nhiên (40 g/kg), viên nang dầu tỏi (250 mg/kg) và viên bột tỏi (32 g/kg) và nhóm đối chứng. Kết quả cho thấy các hoạt động của GPx, SOD và CAT được tăng cường ở tất cả các nghiệm thức bổ sung tỏi.

Một nhà sinh vật học từ Đại học RUDN xác nhận rằng các hạt nano selen và chiết xuất tỏi có thể làm giảm tác động tiêu cực do stress gây ra đối với cá trắm cỏ. 

Hoạt động chống virus

Allicin từ chiết xuất tỏi tươi là thành phần có hoạt tính kháng virus. Karimi Pashaki và cộng sự. (2020) đã đánh giá ảnh hưởng của chiết xuất tỏi đến tỷ lệ sống của cá chép sau khi tiếp xúc với virus cá chép mùa xuân (SVCV). Cá được bổ sung 1g/kg và 5g/kg chiết xuất tỏi trong 8 tuần.

Bệnh do virus SCV thường gặp trên cá chép và họ cá chép vào mùa xuân. 

Kết quả cho thấy tỷ lệ sống của cá chép ở hai nồng độ đều tăng đáng kể so với nhóm đối chứng, đặc biệt là chế độ ăn có chứa 5g/kg. Việc bổ sung chiết xuất tỏi trong chế độ ăn của cá chép đã tăng khả năng miễn dịch và tỷ lệ sống của cá nhiễm SVCV. Có thể hoạt tính kháng virus không phải là đặc tính tốt nhất của tỏi và các chất chiết xuất từ tỏi mà tác dụng tích cực của nó chủ yếu là do hoạt động chống vi khuẩn và chống oxy hóa. Tuy nhiên, đây là lĩnh vực ít được khám phá nhất về ứng dụng tỏi trong nuôi trồng thủy sản.

Ở phần 2 chúng tôi sẽ tiếp tục giới thiệu đến bạn đọc những công cụng tác động trực tiếp đến cá.

Theo: Exploring the garlic (Allium sativum) properties for fish aquaculture. Fish Physiology and Biochemistry volume 47, pages1179–1198 (2021).