Cá được trộn với thính, vừa khô ráo lại vừa thơm ngon, kích thích vị giác của thực khách.
Phi gỏi cá mai, bất ghé Đề Gi
Đấy là câu cửa miệng của nhiều người dân quê ở Đề Gi, Cát Khánh, Phù Cát. Đề Gi có đặc sản gì? Gỏi cá mai chớ còn gì nữa. “Đi mà không nếm gỏi mai. Sao gọi đã đến Đề Gi cho đành”. Một anh bạn đã “xuất khẩu” hai câu thơ, giữa lúc còn đang nhồm nhoàm miếng gỏi cá mai bùi bùi, beo béo.
Theo sách Đại Nam nhất thống chí thì cửa Đề Gi “rộng 11 trượng (1 trượng = 3,33m theo hệ đo lường cổ Trung Hoa), thủy triều lên sâu 6 thước, thủy triều xuống sâu 4 thước. Phía tây có đầm Đạm Thủy, thuyền buôn thường đổ ở đây". Con cá mai, cá trỏng chủ yếu sống ở đầm Đạm Thủy, vùng từ Cát Khánh đến xã Mỹ Thành (Phù Mỹ). Về hình thức, con cá mai, cá trỏng gần giống như cá cơm vậy, nhưng thịt trong hơn, và hầu như không có máu. Chỉ người dân địa phương nghiện ăn gỏi cá mới phân biệt được được con cá nào là cá mai, con nào là cá trỏng. Cá trỏng trông dài hơn con cá mai. Cá mai dẹp mình hơn, ngắn hơn. Ở Đề Gi có hai quán làm gỏi cá mai ngon, trong đó quán Thiên Lý.
Quán được lấy tên theo bà chủ Nguyễn Thị Thiên Lý. Bà Lý bảo từ năm 22 tuổi bà đã biết làm món gỏi cá này rồi. Nay, bà đã gần 60 tuổi, cũng chỉ chuyên bán duy nhất một món này mà thôi. Quanh năm. Từ tháng 2 đến tháng 6 âm lịch là mùa cá mai, từ tháng 6 đến tháng 12 là mùa cá trỏng. Con cá mai ăn thịt giòn hơn. Còn con cá trỏng thịt ngọt hơn, song ít giòn. Tuy theo gu của mỗi người mà thích, nhưng cả hai mà làm gỏi đều ngon.
Bùi bùi, beo béo vị biển
Cá mai được đánh từ sáng sớm, tươi còn cong mình, bạn chài đã mang đến quán bà. Làm gỏi cá, khó nhất vẫn là khâu rút xương cá. Dùng kéo cắt bỏ đầu, lọc lấy xương, chừa lại chút xương khoảng bằng 1/3 con cá, rồi đem ướp đá lạnh, để cá vẫn có độ tươi giòn. Rau sống rửa sạch, để sẵn sàng.
Khách vào, bà Lý chỉ cần ngồi một chỗ, lấy cá đựng trong thùng đá ra, vớt ráo, trộn thêm bột thính được làm từ nguyên liệu gạo và đậu phộng rang giòn, xay mịn để con cá vừa trông khô ráo, vừa thơm ngon, kích thích vị giác của thực khách. Và, cũng phần nào làm giảm bớt độ “chờn” đối với thực khách lần đầu tiên nếm món cá sống.
Nước tương, bánh trang nhúng và chín, rau sống ăn kèm với gỏi cá mai.
Một phần làm nên hương vị khó quên của gỏi cá mai ấy là món nước tương, nước me ăn với gỏi cá. Nước tương được pha chế theo công thức: tỏi ớt xay nhuyễn; đậu phộng rang vàng giã nhỏ, thêm nửa hoặc trái chuối sứ đã thật chín và thêm nước sôi vào. Tất cả bỏ vào cối xay sinh tố xay nhuyễn. Vậy là xong món nước tương vừa có vị beo béo của đậu phộng, ngòn ngọt thơm mùi chuối chín.
Cũng có người thích ăn gỏi cá với nước me, kim chi. Cách làm tương me cũng khá đơn giản. Me chín, thêm tỏi ớt, xì dầu, ăn cùng với kim chi, tạo nên hương vị vừa chua, vừa cay. Rau sống ăn gỏi cá, đều là thứ rau từ vườn nhà: xà lách, tía tô, thì là… nhưng không thể thiếu chuối chát, xoài xanh hay khế xắt lát mỏng để khử tanh, lại thêm vị chua chua dễ chịu.
Lần đầu tiên thử ăn món cá sống cuốn với bánh tráng, rau sống, thú thiệt, tôi có hơi gờn gợn. Vậy mà, cắn thử một miếng, cảm giác miếng cá có vị bùi bùi, beo béo quyện với vị ngọt, cay từ nước tương, lại muốn cắn thêm miếng thứ hai. Rồi miếng nữa cho tới khi căng bụng, đã thèm cái miệng. “Ăn gỏi cá, phải chan nước tương nhiều mới ngon. Một dĩa cá là nửa ca nước tương, vừa chấm, vừa húp… ”- bà Lý bày tôi cách thưởng thức gỏi cá sao cho ngon.
Mùa này đang là mùa cá mai. Hiện giá bán một dĩa gỏi cá khoảng 25.000 đồng, tiền bánh tráng tính riêng. Bà Lý cho biết, thực khánh ngoài dân địa phương, còn có người ở Quy Nhơn, hoặc các nơi khác, ngay cả thành phố Hồ Chí Minh. Với những ai đã trót ghiền gỏi cá Đề Gi, mỗi lần muốn ăn, cũng không quá khó, chỉ cần điện thoại (theo số 056.3654201) gọi đặt trước cho bà Lý, bà sẽ chuẩn bị sẵn sàng, chờ người trực tiếp đến lấy hoặc gởi theo xe đến nơi.
