Xuất khẩu cá tra trước thách thức phải thay đổi

Farm Bill - rào cản kỹ thuật mới?

Cách đây 10 năm, Đạo luật nông nghiệp (Farm Bill 2008) được Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) đưa ra những quy định theo hướng tăng kiểm tra đối với sản phẩm cá tra nhập khẩu, bao gồm sản phẩm của Việt Nam. Tuy nhiên, phải đến ngày 2-8, xuất khẩu cá tra của Việt Nam mới bị siết chặt khi 100% lô hàng cá tra nhập khẩu vào Mỹ sẽ bị kiểm tra.

Câu hỏi đặt ra là tại sao cần đến 10 năm, Mỹ mới chính thức "nhấn nút" cho vấn đề này?

Một chuyên gia trong lĩnh vực nông nghiệp lý giải, theo cam kết của Việt Nam khi đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại quốc tế (WTO), đến năm 2018, Việt Nam sẽ là nước có nền kinh tế thị trường nên trong khoảng thời gian này cá tra vẫn có thể bị Bộ Thương mại Mỹ (DOC) áp thuế chống bán phá giá.

Bằng chứng là trong những năm qua, cứ vào tháng 3, DOC đều đưa ra kết quả sơ bộ của đợt rà soát hành chính thuế chống bán phá giá (CBPG) và sau đó đến tháng 9 là có kết quả đánh giá cuối cùng. Và thực tế cho thấy nếu năm nào DOC đưa ra mức thuế cao thì giá trị xuất khẩu cá tra của Việt Nam vào thị trường này có xu hướng giảm. Tuy nhiên, qua năm 2018, mọi việc sẽ khác nếu Việt Nam được công nhận là nền kinh tế thị trường như dự kiến, tức là cá tra của Việt Nam không phải bị rào cản về thuế khi xuất vào thị trường Mỹ.

Như vậy, thuế sẽ không còn là công cụ hữu hiệu được sử dụng để "bảo hộ" ngành sản xuất nội địa của Mỹ. Do đó, để tiếp tục "bảo hộ" ngành sản xuất trong nước, cách đơn giản nhất và hiệu quả nhất là dựng lên hàng rào kỹ thuật. Vì thế, sau nhiều năm cá tra của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường Mỹ bình thường thì đến ngày 2-8 sẽ chính thức bị kiểm tra 100% lô hàng. Hàng loạt tiêu chí sẽ được áp dụng, bao gồm dư lượng đối với các chỉ tiêu kháng sinh (89 chất), thuốc bảo vệ thực vật (108 chất), thuốc nhuộm (4 chất), kim loại (17 chất). Trong trường hợp phát hiện có thể kiểm khẳng định lại để xác định vi phạm.

Theo ý kiến chung của doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản, đây là những tiêu chí quá khắt khe nếu được áp dụng cho an toàn thực phẩm vì lâu nay, cá tra xuất sang Mỹ vốn đã đáp ứng các tiêu chí về an toàn thực phẩm và do đó, việc Mỹ thực hiện Farm Bill được hiểu như một hàng rào kỹ thuât dưới danh nghĩa bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Mỹ, bảo vệ sản xuất trong nước.

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), do thời điểm kiểm tra 100% lô hàng bắt đầu từ 2-8 nên hiện tại chưa thể nói trước điều gì nhưng với những tiêu chí nói trên, cá tra xuất sang Mỹ thời gian tới sẽ gặp những khó khăn nhất định.

Lường trước những khó khăn này nên ngày 19-7, Văn phòng Chính phủ đã có công văn 7569/VPCP-KTTH gửi hai bộ có liên quan là Bộ NN&PTNN và Bộ Công Thương, yêu cầu theo dõi sát tình hình, nghiên cứu và nắm bắt quy định… để chuẩn bị các điều kiện cần thiết nhằm đáp ứng quy định nhập khẩu của Mỹ. Đồng thời, các bộ này cần tìm cách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc phát sinh trong xuất khẩu cá tra sang thị trường Mỹ.

Về phía mình, Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho rằng, Mỹ là thị trường xuất khẩu cá tra lớn của Việt Nam trong nhiều năm qua nên nếu Farm Bill được áp dụng, trong đó đầu tiên là kiểm tra 100% lô hàng, thì xuất khẩu cá tra sẽ gặp khó khăn. Tuy nhiên, về lâu dài Mỹ vẫn là thị trường lớn nên ngành cá tra Việt Nam phải tìm cách khắc phục để đáp ứng các quy định mới vì khách hàng là “thượng đế”.

Bài học từ thị trường EU

Thực tế, trong những năm qua, thủy sản của Việt Nam luôn gặp những rào cản kỹ thuật ở các thị trường lớn như Mỹ, Nhật Bản, Liên minh châu Âu (EU), Úc… Rào cản kỹ thuật sẽ tác động đến giá trị xuất khẩu thủy sản trong một thời gian ngắn nhưng sau đó thì xuất khẩu sang những thị trường lớn bắt đầu tăng trở lại.

Đơn cử, trong năm 2016, thủy sản (trong đó có cá tra) của Việt Nam bị “cảnh báo” ở thị trường EU. Ngay lập tức, giá trị xuất khẩu giảm mạnh. Tuy nhiên, qua năm 2017, xuất khẩu cá tra vào thị trường này đã bắt đầu tăng trở lại.

Lý do là doanh nghiệp thay vì chỉ xuất khẩu phile cá tra với tỷ lệ mạ băng cao đã chuyển sang sản xuất những sản phẩm giá trị gia tăng, có tỷ lệ mạ băng thấp. Theo VASEP, trong 5 tháng đầu năm dù giá trị xuất khẩu cá tra sang EU vẫn giảm nhưng phần giảm nằm ở sản phẩm có tỷ lệ mạ băng 20%, còn những sản phẩm có tỷ lệ mạ băng 0% hay 10% lại tăng và có giá cao hơn 2 lần, đặc biệt là những thị trường từng có truyền thông bẩn, tẩy chay sản phẩm cá tra Việt Nam như Tây Ban Nha, Đức, Pháp đã tiêu thụ mạnh mặt hàng này.

Từ số liệu này, VASEP nhận định, đây chính là cơ sở để doanh nghiệp tính toán lại chiến lược sản xuất kinh doanh theo hướng mở rộng thị phần những sản phẩm có giá trị gia tăng, chất lượng cao, giá bán cao thay vì bán số lượng nhiều, giá thấp.

Quay lại với câu chuyện Farm Bill, việc kiểm tra 100% lô hàng cá tra có thể khiến số lượng cá tra xuất vào Mỹ giảm nhưng nếu lô hàng nào vượt qua những tiêu chí khắt khe nói trên sẽ có thể bán được giá cao như cách mà doanh nghiệp đã làm từ thị trường EU.

Chính vì biết chuyển hướng sản xuất sản phẩm giá trị gia tăng cao nên trong tuần này, tại thị trường Nhật Bản, cá tra của Việt Nam nằm trong danh sách Top Valu, tiêu chuẩn đánh giá sản phẩm hàng đầu tại các siêu thị ở Nhật Bản được bày bán tại siêu thị Aeon. Như vậy có thể thấy, nếu ngành cá tra muốn tiếp tục tăng trưởng thì chỉ còn cách phải đi theo hướng giá trị gia tăng để tiếp cận với phân khúc thị trường cao cấp hơn thay vì chỉ tập trung vào phân khúc trung bình, thấp bằng một dòng sản phẩm phile cá tra với tỷ lệ mạ băng 20%.

Tuy dự báo sẽ giảm trong thời gian tới do gặp phải những khó khăn về rào cản thương mại nhưng Bộ NN&PTNT nhận định, do nhu cầu tiêu thụ mạnh của thị trường các nước châu Á, trong đó có sự nổi lên của thị trường Trung Quốc kể từ năm 2016 nên nhìn tổng thể, giá trị xuất khẩu cá tra cả năm nay vẫn ổn định.