Liên kết "bốn nhà" để vực dậy nghề nuôi cá tra

Từ đầu năm 2016 đến nay, giá cá tra đạt đỉnh điểm ở mức 22.000 - 22.500 đồng/kg (trả chậm) trong thời điểm đầu tháng 4 đến nửa đầu tháng 5; sau đó giá cá giảm, hiện nay chỉ ở mức 20.500 - 21.000 đồng/kg, việc tiêu thụ cá cũng gặp khó.

cho cá tra ăn
Cần liên kết chặt chẽ bốn nhà để phát triển bền vững nghề nuôi cá tra (Ảnh chụp ở xã Hòa Hưng, huyện Cái Bè).

Xu hướng chững giá này một phần do chưa có đơn hàng mới, phần khác do các nhà máy chuyển qua bắt cá trong vùng nuôi, hạn chế thu mua cá bên ngoài để tránh gây áp lực tăng giá thu mua cá tra nguyên liệu. Điều này gây rất nhiều khó khăn cho các hộ nuôi cá tra đơn lẻ, nhất là những hộ nuôi cá tra quy mô nhỏ do giá cá tra đang thấp hơn giá thành sản xuất.

Nuôi cá tra nhỏ lẻ khó tồn tại

Trong thời kỳ “vàng son” của nghề nuôi và chế biến cá tra xuất khẩu, vai trò của các bên trong chuỗi ngành hàng cá tra đã được phân định rõ, trong đó nông dân (ND) lo nuôi cá tra, còn doanh nghiệp (DN) đảm nhận khâu chế biến cá tra và tìm thị thường xuất khẩu.

Tuy nhiên, những năm gần đây khi ngành hàng cá tra “xuống dốc”, để chủ động nguyên liệu, tiết giảm chi phí sản xuất và tăng lợi nhuận thì các DN đua nhau thực hiện mô hình sản xuất khép kín. Điều này đã dần đẩy các hộ nuôi cá tra quy mô nhỏ ra khỏi “sân chơi” mà trước đây thị trường đã “phân công” cho họ.

Tại Tiền Giang, tổng diện tích nuôi cá tra hơn 122 ha, gồm 57,9 ha là vùng nuôi của DN và 64,2 ha là của hộ nuôi, trong đó không ít ao nuôi của hộ dân đang tạm ngừng nuôi. Theo Hội Nghề cá tỉnh, nguyên nhân dẫn đến diện tích nuôi cá tra của các hộ nuôi nhỏ lẻ ngày càng giảm là do thua lỗ trong những vụ nuôi trước nên dân nuôi cá tra thiếu vốn tái sản xuất.

Quan trọng hơn là do đầu ra bấp bênh, ND sợ thua lỗ nên phần lớn các hộ nuôi cá nhỏ lẻ phải bán cho DN, nuôi cầm chừng hay chuyển sang nuôi một số đối tượng khác. Do đó, hoạt động nuôi cá tra hiện nay chủ yếu diễn ra tại vùng nuôi cá nguyên liệu của DN chế biến xuất khẩu và một số hộ nuôi cá tra có tiềm lực kinh tế.

Bà Nguyễn Thị Bé Tư, ND có trại nuôi cá tra 3 ha ở xã Tân Phong, huyện Cai Lậy cho biết, giá thành nuôi cá tra ở trại của bà từ 19.700 - 20.500 đồng/kg do bà trực tiếp mua giống từ cơ sở ương, mua hóa chất xử lý, thức ăn cá trực tiếp từ công ty bằng tiền mặt với giá chiết khấu như đối với đại lý.

Tuy nhiên, đối với các hộ nuôi cá tra mua thức ăn cho cá, hóa chất xử lý mua bằng hình thức gối đầu thông qua các đại lý thì giá thành nuôi cá tra lên đến 22.000 - 23.000 đồng/kg. Theo chiết tính của Chi cục thủy sản, giá thành nuôi cá tra bình quân trên địa bàn tỉnh hiện nay nằm ở mức 21.500 đồng/kg. Với giá cá tra nguyên liệu trên thị trường hiện nay thì người nuôi cá đang thua lỗ khoảng 1.000 đồng/kg (tương đương lỗ khoảng 300 triệu đồng/ha đối với hộ nuôi cá tra có năng suất bình quân 300 tấn/ha).

Sự phát triển ngược trong chuỗi

Theo Hội Nghề cá tỉnh, để nuôi 1 ha cá tra cần vốn lưu động gần 8 tỷ đồng (ao cá tra có sẵn) nên khi giá cá tra rẻ hơn giá thành sản xuất, thị trường tiêu thụ bấp bênh thì các hộ nuôi cá tra quy mô nhỏ không đủ sức tiếp tục tái đầu tư, buộc phải “treo ao”, bỏ nghề, bán ao cho công ty, hoặc nuôi gia công cho DN.

Trong thời gian tới, xu hướng khép kín sản xuất tiếp tục được các DN chế biến cá tra xuất khẩu chú trọng và các DN này đang dần hoàn thiện, hình thành dây chuyền khép kín từ khâu sản xuất thức ăn, giống, nuôi thương phẩm đến chế biến xuất khẩu và chế biến các phụ phẩm như: Bột cá, dầu cá, collagen… nhằm đem lại lợi nhuận tối ưu cho DN.

Hơn nữa, khi DN chủ động được phần lớn nguồn nguyên liệu chế biến xuất khẩu thì khi thị trường tiêu thụ thu hẹp đương nhiên phải ưu tiên thu hoạch cá của DN, việc không tiêu thụ hay ép giá cá tra nguyên liệu của ND là không tránh khỏi. Đây cũng là lý do chính khiến cơ cấu sản xuất cá tra ngày càng có sự thay đổi lớn như hiện nay.

Sự phát triển của chuỗi ngành hàng cá theo hướng khép kín như hiện nay được Hiệp hội cá tra Việt Nam gọi là “sự phát triển ngược trong chuỗi”, bởi thay vì phát triển hội nhập dọc theo chuỗi để phát triển thị trường, cạnh tranh ở nước ngoài thì ngành cá hội nhập ngược trở lại trong chuỗi.

Các DN chế biến cá tra xuất khẩu đua nhau mở rộng vùng nuôi, nhà máy sản xuất thức ăn cá, gia tăng cạnh tranh trong nước. Những diễn biến này đã dẫn đến thu hẹp thị trường ở nước ngoài, gia tăng cạnh tranh trong nước, suy giảm lợi nhuận toàn chuỗi ngành hàng cá tra, suy kiệt tài nguyên, gia tăng các xung đột và các DN quay lại đổ lỗi trong nước.

Các chuyên gia ngành cá tra cho biết, hiện nay mối liên kết sản xuất giữa hộ nuôi cá tra với DN chế biến còn rất lỏng lẻo, nhiều bất cập. Gần đây DN không ký hợp đồng đầu vụ với hộ nuôi mà chỉ ký hợp đồng nguyên tắc mang tính tham khảo, đến khi mua cá của hộ nuôi, DN mới ký hợp đồng với giá cả cụ thể. Tuy nhiên, hợp đồng này được ký mơ hồ, khi có tranh chấp xảy ra thì không có tính pháp lý và thường gây bất lợi cho người dân.

Chẳng hạn, điều khoản trong hợp đồng quy định công ty nếu không mua cá của DN theo giá thị trường phải đền bù 30% giá trị hợp đồng và ngược lại. Tuy nhiên, đối với hộ nuôi thì cá tra đến lứa phải bán, không thể chờ do nếu chờ cá sẽ vượt size; còn đối với công ty thì có quyền chậm mua cá khi hộ nuôi thông báo bán cá để chờ giá rẻ hay thời điểm cần cá, bởi đâu phải là công ty không mua cá nên không phải đền hợp đồng. Hay như điều khoản công ty mua cá phải trả tiền cho hộ nuôi sau 30 ngày kể từ ngày bắt cá, nên có DN chiếm dụng vốn của hộ nuôi… cả năm.

Ông Trần Thanh Hồng Hải có ao nuôi cá tra diện tích 8.000 m2 ở ấp Tân An, xã Tân Phong, huyện Cai Lậy cho biết, năm 2013 ông nuôi gia công cho một công ty chế biến cá tra xuất khẩu, theo đó công ty sẽ cung cấp thức ăn theo hệ số 1,6 và sau thu hoạch công ty sẽ bắt toàn bộ cá với mức khoán các các chi phí con giống, thuốc men, nhân công, tiền thuê ao là 5.000 đồng/kg cá. Sau khi thu hoạch, tính ra còn lãi 2.500 đồng/kg cá nhưng  hơn 1 năm sau ông mới nhận được hết tiền bán cá.

Cần liên kết chặt chẽ “bốn nhà”

Thực tế cho thấy, những hộ nuôi cá tra hiện nay còn tồn tại hầu như là những hộ nuôi quy mô lớn, có tiềm lực kinh tế và liên kết được với DN chế biến xuất khẩu. Tuy nhiên, với vị thế ngày càng thấp, các hộ nuôi cá tra vốn đã khó khăn lại phải tiếp tục đối diện với nhiều thách thức hơn trong chặng đường phát triển sản xuất phía trước, nhất là trong vấn đề ổn định đầu ra cho cá tra nguyên liệu và đàm phán giá cả với DN chế biến.

Để người nuôi cá tra độc lập tiếp tục trụ lại với nghề và phát triển bền vững trong thời gian tới, theo một chuyên gia ngành Nông nghiệp Tiền Giang, giải pháp quan trọng được đưa ra là các hộ nuôi cá tra phải liên kết ngang theo mô hình hợp tác xã kiểu mới nhằm tạo ra nguồn cung cá tra nguyên liệu đủ lớn để kiểm soát giá bán được tốt hơn; đồng thời xây dựng liên kết chặt chẽ giữa “bốn nhà” (hộ nuôi cá, nhà máy sản xuất thức ăn, ngân hàng, nhà máy chế biến xuất khẩu) để cùng chia sẻ rủi ro và lợi nhuận trong chuỗi sản xuất và tiêu thụ cá tra.

Mặt khác, Nhà nước cần phải kiểm soát chặt chẽ chất lượng con giống, đẩy nhanh tiến độ thay thế đàn cá tra bố mẹ để tạo con giống chất lượng tốt, sạch bệnh, tăng sức đề kháng; sớm quy định giá sàn thu mua cá tra nguyên liệu; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra về quản lý chất lượng giống, chất lượng thức ăn, thuốc thú y dùng trong nuôi trồng thủy sản; đẩy mạnh chính sách hỗ trợ vốn với lãi suất ưu đãi, thời gian vay trung hạn hoặc dài hạn để người nuôi cá tra có nguồn vốn tiếp tục tái sản xuất.

Ông Nguyễn Hoàng Anh, ND nuôi cá tra ở xã Tân Phong, huyện Cai Lậy cho biết, những ngày gần đây giá cá tra chỉ được các DN thu mua với giá 20.500 đồng/kg (sau khi đạt mức 22.500 đồng/kg vào đầu tháng 4 đến giữa tháng 5) nhưng cá cũng khó tiêu thụ.

Nguyên nhân là do một số công ty chế biến cá tra có tầm ảnh hưởng lớn tạo ra tình trạng “sốt ảo” trên thị trường để nâng giá trị nguồn cá tra nguyên liệu lớn từ vùng nuôi của mình. Sau đó, các công ty chế biến cá tra có vùng nuôi khác chuyển hướng chỉ bắt cá nguyên liệu của công ty, hạn chế thu mua cá bên ngoài để tránh gây áp lực tăng giá thu mua cá tra nguyên liệu bên ngoài.

Báo Ấp Bắc, 22/06/2016
Đăng ngày 23/06/2016
Thành Công
Nuôi trồng

Xuất khẩu cá tra xuống mức thấp nhất năm

Dù vẫn tăng 31% so với cùng kỳ, nhưng kết quả 179 triệu USD kim ngạch xuất khẩu (XK) cá tra trong tháng 10 là mức thấp nhất kể từ đầu năm 2022 tới nay. Mức tăng trưởng XK so cùng kỳ năm trước cũng thấp nhất trong các tháng. Luỹ kế tới hết tháng 10 XK cá tra Việt Nam đạt 2,1 tỷ USD, tăng 75% so với cùng kỳ năm ngoái.

Cá tra
• 12:03 21/11/2022

Tháng 8/2022, xuất khẩu cá tra hồi phục trở lại

Xuất khẩu cá tra 8 tháng đầu năm nay đã chạm mốc 1,8 tỷ USD – một con số lạc quan cho các doanh nghiệp ngành hàng này. Xuất khẩu cá tra trong 3 tháng gần đây đã tụt dần khỏi mức đỉnh 310 triệu USD hồi tháng 4, nhưng đã có xu hướng hồi phục trở lại từ tháng 8.

Cá tra
• 10:29 26/09/2022

Nâng cao thị phần xuất khẩu cá tra Việt Nam trên toàn thế giới

Tổng sản lượng xuất khẩu cá tra trong tháng 8-2022 vẫn giữ được mức tăng trưởng ổn định, tăng 114% so với cùng kỳ năm ngoái và tăng nhẹ so với tháng 7-2022, góp phần đưa kim ngạch xuất khẩu cá tra trong 8 tháng đầu năm nay đạt gần 1,8 tỉ USD, tăng 81% so với cùng kỳ năm ngoái.

Cá tra
• 10:54 14/09/2022

Lưu giữ cá tra bố mẹ phục vụ cộng đồng

Ngành hàng cá tra Việt Nam hơn 20 năm qua đã chứng kiến biết bao thăng trầm. Nhiều người giàu lên nhờ con cá, nhưng cũng không ít người phá sản vì chúng. Sự khốc liệt của ngành hàng này là vậy.

Cá tra
• 15:21 13/09/2022

Tập huấn ứng dụng công nghệ trong bảo quản cá ngừ đại dương

Chiều ngày 27.3, Hiệp hội Thủy sản Bình Định phối hợp với Liên hiệp các hội KHKT Bình Định và Chi cục Thủy sản ( Sở NN&PTNT) tổ chức tập huấn quy trình công nghệ khí nitơ nano trong bảo quản cá ngừ đại dương cho 50 ngư dân làm nghề câu cá ngừ trên địa bàn phường Tam Quan Bắc, TX Hoài Nhơn.

Cá ngừ
• 11:00 28/03/2024

Hạn chế lạm dụng kháng sinh bằng cách ủ men vi sinh

Với ngành thủy sản hiện nay, việc lạm dụng kháng sinh và tồn dư chất độc hại trong con tôm làm cho giá trị thương phẩm tôm xuống dốc. Vì vậy, xu hướng sử dụng men vi sinh để thay thế ngày càng được áp dụng phổ biến.

Men vi sinh
• 10:23 26/03/2024

Xi phông tự động và xi phông bằng van tự động là gì? Lợi ích của xi phông đáy ao

Đối với những người nuôi tôm lâu năm và tích lũy được nhiều kinh nghiệm, thì khái niệm xi phông đáy ao đã trở nên quá quen thuộc. Tuy nhiên, đối với những người mới bắt đầu bước chân trên con đường nuôi tôm, không thể tránh khỏi sự bỡ ngỡ và lúng túng.

Xi phong
• 12:30 25/03/2024

Người nuôi gặp khó khăn với tôm giống kém chất lượng

Một yếu tố quan trọng giúp một vụ nuôi thành công chính là chất lượng nguồn tôm giống. Với thực trạng hiện nay, người dân luôn gặp phải các nguồn tôm giống kém chất lượng, việc này ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến năng suất vụ nuôi.

Tôm thẻ
• 17:38 22/03/2024

Bạc Liêu: Tiến độ xây dựng Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao phát triển tôm

Tép Bạc đã phản ánh, năm 2023, tỉnh Bạc Liêu đứng đầu cả nước về sản lượng tôm nước lợ và kim ngạch xuất khẩu nhờ phát triển nuôi siêu thâm canh ứng dụng công nghệ cao. Bạn đọc muốn biết thêm tiến độ đầu tư xây dựng Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao phát triển tôm nổi tiếng ở Bạc Liêu nên xin cung cấp thêm thông tin.

Khu nuôi tôm công nghệ cao
• 20:09 28/03/2024

Tập huấn ứng dụng công nghệ trong bảo quản cá ngừ đại dương

Chiều ngày 27.3, Hiệp hội Thủy sản Bình Định phối hợp với Liên hiệp các hội KHKT Bình Định và Chi cục Thủy sản ( Sở NN&PTNT) tổ chức tập huấn quy trình công nghệ khí nitơ nano trong bảo quản cá ngừ đại dương cho 50 ngư dân làm nghề câu cá ngừ trên địa bàn phường Tam Quan Bắc, TX Hoài Nhơn.

Cá ngừ
• 20:09 28/03/2024

Như thế nào để tôm được vận chuyển đúng cách?

Tôm cũng giống như các hàng hóa khác, phân loại theo nhu cầu của khách hàng mà được vận chuyển đến các nơi khác nhau, với hai giai đoạn cơ bản như tôm giống được vận chuyển từ các trại giống đến ao nuôi và tôm thương phẩm được vận chuyển đến các chợ đầu mối, nhà máy chế biến. Vậy cách nào để có thể vận chuyển chúng một cách an toàn, tiết kiệm mà vẫn hiệu quả nhất? Hãy cùng tìm hiểu dưới đây nhé!

Tôm đông lạnh
• 20:09 28/03/2024

Biện pháp hạ phèn hiệu quả nhanh chóng

Chắc chắn rằng việc ao nuôi bị nhiễm phèn không còn là điều quá xa lạ đối với những người nuôi trồng thủy sản. Phèn xuất hiện trong ao nuôi tôm sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu suất và sản lượng của vụ nuôi.

Ao nuôi tôm bị nhiễm phèn
• 20:09 28/03/2024

Tôm đang trong ao bị thối đuôi: Nguyên nhân và cách điều trị

Tôm bị thối đuôi là một trong những bệnh nguy hiểm thường gặp ở tôm, đặc biệt là tôm sú và tôm thẻ chân trắng. Bệnh có thể gây ra tỷ lệ tử vong cao, ảnh hưởng đến năng suất và lợi nhuận của người nuôi.

Tôm thẻ thương phẩm
• 20:09 28/03/2024