Diễn biến của cuộc khảo sát
Từ kết quả khảo sát ban đầu của một nghiên cứu mới do các nhà nghiên cứu Hoa Kỳ và Anh dẫn đầu, có thể có ý nghĩa không chỉ đối với những người có đam mê về cá và các nhà khoa học (người sử dụng Mosquitofish – một loài cá ăn muỗi làm mô hình cho các nghiên cứu sinh thái và tiến hóa) mà còn có thể giúp giải thích nguyên nhân và tần suất ăn thịt đồng loại ở các loài động vật khác. Săn mồi và ăn thịt các cá thể khác cùng loài, là một hành vi đặc biệt được đề cập trong thần thoại và tiểu thuyết của con người. Nhưng nó phổ biến như thế nào trong tự nhiên và tại sao các sinh vật lại phải dùng đến những hành động cực đoan như vậy chỉ để kiếm một bữa ăn?
Kết quả của cuộc khảo sát
Hai nhà khoa học - Brian Langerhans và Rüdiger Riesch đã quyết định tìm ra câu trả lời cho câu hỏi trên bằng cách xem xét dữ liệu thu được từ hơn một thập kỉ qua với gần 12.000 con cá thuộc 17 loài trong thế giới hoang dã. Đây là những dữ liệu được tích lũy từ một số dự án khác nhau trong nhiều năm. Để xác định các cơ chế gây ra loại hiện tượng này trong tự nhiên, họ cần phải có kích cỡ mẫu lớn hơn nữa. Vì vậy, các nhà khoa học đã tích lũy dữ liệu cho nghiên cứu này trong khi thực hiện các dự án khác.
Riesch bắt đầu dự án khi đang là nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại phòng thí nghiệm của Langerhans từ năm 2010 đến năm 2012, ông cho hay trong điều kiện nuôi nhốt, cá ăn muỗi và cá bảy màu sẽ thực hiện hành vi ăn thịt đồng loại đến mức phải nhanh chóng tách cá con khỏi những con cá lớn hơn. Nhưng khi xem xét đến chế độ ăn của cá trong tự nhiên, thì thực sự không tìm thấy nhiều bằng chứng về điều đó. Họ muốn tìm hiểu liệu và tại sao việc ăn thịt đồng loại lại xảy ra trong tự nhiên. Nhóm nghiên cứu đã kiểm tra chế độ ăn của 11.946 con cá trong tự nhiên, sử dụng phương pháp mổ xẻ hoặc chụp X-quang để xác định loại cá xuất hiện tình trạng ăn thịt này. Họ chỉ tìm thấy 35 trường hợp ăn thịt đồng loại, chỉ trong ba loài cá muỗi - tỷ lệ xảy ra ít hơn 0,30%.
Tại sao việc ăn thịt đồng loại lại xảy ra trong tự nhiên?
Ăn thịt đồng loại diễn ra thường xuyên nhất ở các quần thể có mức độ cạnh tranh thức ăn cao. Để kiểm tra thực nghiệm các nguyên nhân có thể gây ra hiện tượng ăn thịt đồng loại, nhóm nghiên cứu đã nghiên cứu thêm 720 con cá bằng cách tạo ra các thùng chứa ngoài trời (đường kính 6 feet – gần bằng 183 cm) để tái tạo môi trường tự nhiên của cá nhưng cho phép các nhà nghiên cứu kiểm soát các yếu tố như mật độ cá thể, nguy cơ bị săn và nguồn thức ăn sẵn có. Những con cá bên trong được quan sát trong một tuần để xác định điều gì có thể ảnh hưởng đến hành vi ăn thịt này; kết quả chỉ ra rằng yếu tố về mật độ và thức ăn có sẵn là những nguyên nhân chính có tác động lớn. Cạnh tranh nguồn dinh dưỡng dường như là yếu tố dự báo chính cho tình trạng ăn thịt đồng loại. Thêm vào đó, các nhà nghiên cứu cho rằng việc thiếu động vật ăn thịt có ảnh hưởng gián tiếp đến việc ăn thịt đồng loại. Việc giải phóng khỏi loài động vật săn đuổi chúng đã cho phép mật độ cá tăng vọt, làm giảm nguồn thức ăn. Chính yếu tố này có thể là nguyên nhân thúc đẩy đến nhiều trường hợp ăn thịt đồng loại xuất hiện trong môi trường tự nhiên.
Mật độ và thức ăn có sẵn là yếu tố hàng đầu dẫn đến việc ăn thịt đồng loại. Ảnh: Keyword Basket
Nhóm nghiên cứu cũng có thể loại trừ một số nguyên nhân tiềm ẩn dẫn đến việc ăn thịt đồng loại. Việc ăn thịt đồng loại không xảy ra khi những con cá lớn hơn thường xuyên chạm trán với những con cá nhỏ hơn nhưng nó có vẻ liên quan nhiều đến nhu cầu năng lượng cần cho việc sinh tồn của chúng hơn so với kích thước cơ thể. Công việc này không chỉ có ý nghĩa đối với những người nuôi cá hoặc những người cố gắng giải cứu và tái tạo các loài có nguy cơ tuyệt chủng, mà còn cho các nhà nghiên cứu làm việc trong lĩnh vực sinh học tiến hóa và sử dụng loài cá ăn muỗi làm mô hình động vật.
Kết quả
Ăn thịt đồng loại ở những loài cá này là một vấn đề mà các nhà sinh vật học phải thường xuyên đối mặt trong điều kiện nuôi phòng thí nghiệm và trại giống, vì vậy nó được nhiều người cho là ít phổ biến trong tự nhiên. Nhưng các nhà khoa học đã cho thấy ở đây rằng nó thực sự không phải vậy. Những con cá này được sử dụng làm mô hình cho nghiên cứu về mặt tiến hóa trong tương lai.