Ngành tôm: Thay đổi từ tư duy sản xuất sang tư duy kinh tế

Năm 2025, tín hiệu tích cực đã xuất hiện khi xuất khẩu tôm sang Mỹ, Nhật Bản, EU tăng trưởng. Nhưng để tận dụng cơ hội và vươn xa, ngành tôm không thể chỉ đếm số lượng mà phải chú trọng chất lượng, công nghệ và giá trị lâu dài. Cùng Tepbac khám phá hành trình đầy triển vọng này nhé!

1. Tư duy sản xuất truyền thống: Giới hạn và thách thức

Ngành tôm Việt Nam từ lâu là “con gà đẻ trứng vàng” trong xuất khẩu thủy sản, mang về 3,5-4 tỷ USD mỗi năm. Nhưng cách làm truyền thống – mở rộng ao nuôi, tăng mật độ, chạy theo sản lượng – đang bộc lộ nhiều vấn đề. Bà con nuôi tôm thường xuyên “đau đầu” vì giá bán tụt dốc khi thị trường biến động, trong khi chi phí sản xuất lại cao ngất ngưởng. Nuôi tôm dày đặc làm ao ô nhiễm, tôm dễ mắc bệnh, nhất là khi biến đổi khí hậu khiến thời tiết thất thường, nước biển dâng cao.

Chuỗi giá trị ngành tôm cũng chưa thực sự gắn kết. Nông dân nuôi, doanh nghiệp thu mua, rồi xuất khẩu, nhưng các khâu cứ “mạnh ai nấy làm”. Kết quả là tôm Việt chủ yếu bán thô, giá rẻ, để nước ngoài chế biến sâu và hưởng lợi lớn. Các chuyên gia nhận định rằng nếu không thay đổi từ tư duy sản xuất sang tư duy kinh tế, ngành tôm sẽ khó cạnh tranh với những đối thủ đang vươn lên mạnh mẽ như Ecuador hay Ấn Độ.

2. Chuyển sang tư duy kinh tế: Cách tiếp cận bền vững

Năm 2025, ngành tôm Việt Nam đón tin vui khi xuất khẩu sang Mỹ, Nhật Bản, EU tăng trưởng, nhờ chính sách thuế ở một số nước thay đổi. Đây là cơ hội để tôm Việt khẳng định vị thế, nhưng không thể chỉ dựa vào may mắn. Tư duy kinh tế đòi hỏi ngành tôm tập trung nâng cao giá trị thay vì sản lượng. Điều này có nghĩa là đầu tư vào chất lượng tôm, đạt các chứng nhận quốc tế, và đảm bảo truy xuất nguồn gốc để chinh phục thị trường khó tính.

Quan trọng hơn, tư duy kinh tế khuyến khích liên kết chặt chẽ giữa người nuôi, doanh nghiệp và chính quyền. Có ý kiến đề xuất nhân rộng mô hình chuỗi sản xuất hiệu quả, ký hợp đồng bao tiêu giữa doanh nghiệp và nông dân, kèm hỗ trợ kinh phí, kỹ thuật. Cách làm này giúp bà con yên tâm nuôi tôm, doanh nghiệp chủ động nguyên liệu, còn thị trường đầu ra được giữ vững. Phát triển bền vững không chỉ là chuyện lợi nhuận hôm nay, mà còn là bảo vệ ao nuôi, môi trường cho mai sau.

Ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số giúp ngành tôm giảm rủi ro, nâng cao hiệu quả và hướng tới phát triển bền vững

3. Ứng dụng khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo trong ngành tôm

Công nghệ đang thay đổi cách ngành tôm vận hành. Nhiều trang trại giờ đây dùng AI và hệ thống cảm biến để theo dõi chất lượng nước, nhiệt độ, giảm dịch bệnh mà không cần lạm dụng hóa chất. Công nghệ sinh học, vi sinh cũng được áp dụng để xử lý nước thải, bảo vệ môi trường ao nuôi. Các chuyên gia còn khuyến nghị nghiên cứu yêu cầu mới của thị trường, như giảm phát thải carbon, để đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe từ các nước lớn.

Mô hình nuôi tôm sinh thái và kinh tế tuần hoàn cũng đang được bà con chú ý. Tôm được nuôi kết hợp với rừng ngập mặn, hoặc nước thải tái sử dụng qua hệ thống lọc sinh học, vừa tiết kiệm chi phí vừa “xanh” hơn. Đây là hướng đi giúp ngành tôm thích nghi với biến đổi khí hậu và xu hướng tiêu dùng bền vững toàn cầu. Chuyển đổi số từ ao nuôi đến khâu xuất khẩu còn giúp tôm Việt minh bạch nguồn gốc, tăng sức cạnh tranh.

4. Minh Phú và bài học từ doanh nghiệp điển hình

Một doanh nghiệp lớn trong ngành tôm đã trở thành tấm gương sáng về đổi mới tư duy. Họ cho rằng ngành tôm liên quan đến 2 triệu nông dân, nên cần thay đổi để nâng sức cạnh tranh. Doanh nghiệp này đầu tư mạnh vào công nghệ, dùng AI kiểm soát ao nuôi, xây dựng quy trình đạt chuẩn quốc tế, và chú trọng sản phẩm “xanh”. Họ sản xuất tôm hấp, tôm lột vỏ sẵn – những mặt hàng giá trị gia tăng được thị trường hơn 50 nước đón nhận.

Không dừng lại ở đó, doanh nghiệp còn liên kết với nông dân, cung cấp giống kháng bệnh, hỗ trợ kỹ thuật, bao tiêu sản phẩm. Họ đề xuất xây dựng khu công nghiệp tôm ở Kiên Giang, Cà Mau, và 2 trung tâm xúc tiến nông sản ở Hà Nội, TP.HCM, sẵn sàng bỏ vốn nếu Nhà nước hỗ trợ quy hoạch. Bài học từ đây rất rõ: muốn thắng lớn, phải đổi mới toàn diện, từ chất lượng tôm đến chuỗi giá trị khép kín.